ANALIZA/ Përfundimi i l uftërave nuk ishte kurrë i lehtë

Nga Robert Gerwarth/ Në gusht të vitit 1916, L ufta e Parë Botërore ishte e nd ezur prej dy vitesh dhe miliona burra ishin zh dukur në fr onte të ndryshme be teje në Evropë dhe Lindjen e Mesme. Nëse, në gusht 1914, gjeneralët dhe politikanët kishin parashikuar një ko nflikt të shkurtër dhe vendimtar, lëvizja e us htrive në fr ontin perëndimor u kishte lënë shpejt vendin një serie ng ecjesh vde kjeprurëse. Në Verdun, u shtritë gjermane dhe franceze ishin të përfshira në një rrethim që përfundimisht do të rezultonte në gati 1 milion vi ktima. Në korrik 1916, Aleatët kishin filluar gjithashtu B etejën e Somme, një nga be tejat më të p ërgjakshme në histori, që la të vd ekur ose gj ymtuar edhe më shumë u shtarë se B eteja e Verdun. Ishte në atë kohë që eseisti britanik Edward Thomas u rreshtua në forcat e ar matosura. Për më shumë se një vit, ai ishte dyzuar nëse duhej të dilte vullnetar për shërbimin u shtarak apo të emigronte në Shtetet e Bashkuara ende neutrale, ku kishte miq të shumtë. Njëri prej tyre, poeti Robert Frost, madje e bëri pavendosmërinë e Thomas-it temë të poezisë së tij të famshme, “The Road Not Taken”, “Two roads diverged in a wood, and I- / I took the one less traveled by, / And that has made all the difference”. Thomas u bashkua përfundimisht me u shtrinë. Ai u  vra në B etejën e Arras menjëherë pasi arriti në Francë.

Poema e Frost dhe procesi me ag oni i vendimmarrjes së Thomas frymëzoi titullin e një libri të ri nga ish-diplomati dhe politikëbërësi Philip Zelikow, The Road Less Traveled: The Secret Battle to End the Great War. Ai ofron një historik tërheqës dhe të hollësishëm të negociatave të fs hehta të paqes midis kombeve ndërl uftuese nga vjeshta e 1916 deri në pranverën e 1917. Bisedimet mund t’i kishin kursyer Evropës dy vjet të tjera lu ftimesh dhe bashkë me të, jetën e Thomas dhe miliona të tjerëve. Zelikow, duke treguar ko tësinë e këtyre përpjekjeve me syrin e mprehtë të një ish-diplomati, sugjeron fuqimisht që ato duhet të ishin bërë. Libri nuk i shmanget atribuimit të fa jit aty ku ai identifikon mundësi të h umbura ose të ng atërruara në të kaluarën. Por flet gjithashtu për të tashmen në më shumë se një mënyrë. Së pari, kjo na kujton se të menduarit racional – në këtë rast për t’i dhënë fund një l ufte ab surde të kushtueshme dhe përfundimisht të pakuptimtë – mund të mje gullohet nga pasionet n acionaliste të l uftës, të cilat ndjekin logjikën e tyre. Së dyti, verdikti i George Kennan se L ufta e Parë Botërore ishte “k atastrofa e madhe themelore” e shekullit të 20-të shtrihet lehtësisht në shekullin e 21-të. Shumë ko nflikte aktuale – veçanërisht në Lindjen e Mesme por edhe në Ukrainë – thjesht nuk mund të kuptohen pa një kuptim të thellë të L uftës së Parë Botërore dhe mënyrës në të cilën ajo përfundoi. Bota ende po paguan çmimin për çm ontimin e gabuar të ideve të perandorive multietnike dhe nd ërhyrjet perëndimore në Evropën Lindore dhe Lindjen e Mesme në veçanti, transmeton lexo.com.al.

Historia e Zelikow fillon me një telegram s ekret. Një javë para se Thomas të raportonte për detyrë në Francë, më 18 gusht 1916, Kancelari gjerman i atëhershëm Theobald von Bethmann-Hollweg dërgoi një kabllogram të f shehtë në Uashington, duke kërkuar që ambasadori i tij, Kont Johann von Bernstorff, të kontaktojë me Presidentin e atëhershëm të SHBA Woodrow Wilson. Ai donte që Bernstorff t’i transmetonte Wilson se qeveria gjermane dëshironte “ndërmjetësimin nga Presidenti për të filluar negociatat e paqes midis l uftëtarëve që duan ta sjellin këtë”. Kërkesa gjermane që Wilson të veprojë si një ndërmjetës i ndershëm nuk ishte aq ab surde sa mund të duket tani. Wilson sapo kishte fituar një mandat të dytë në bazë të mbajtjes së Shteteve të Bashkuara jashtë nga l ufta, dhe ai ishte qartë në favor të një paqeje të negociuar. Nëse Gjermania binte dakord për një arbitrim të paqes nga SHBA, do të ndiqnin Fuqitë e tjera Qendrore. Gjermanët e dinin gjithashtu se përpjekja e Aleatëve Perëndimor për l uftë ishte financuar në thelb me hua të SHBA-ve. Duke pasur parasysh nivelin e lartë të v arësisë së Aleatëve nga paratë dhe furnizimet e SHBA, Wilson u vendos në mënyrë unike për të bërë pr esion tek Londra dhe për t’i dhënë Aleatëve një rrugëdalje për të shpëtuar nga l ufta. Wilson ishte i vetëdijshëm se të paktën disa figura me ndikim në Londër dhe Paris ishin fshehtas të hapur ndaj idesë së një zgjidhjeje të negociuar. Edhe Presidenti i Francës, n acionalisti konservator Raymond Poincare, i kishte besuar mbretit britanik, George V, se ai ishte i gatshëm të përfshihej në bisedime paqësore.

Bernstorff argumentoi në nëntor 1916 dhe Zelikow pajtohet me të se “Paqja është në dysheme duke pritur të merret!”. Megjithatë, përkundër dëshirës ndër-kombëtare për t’i dhënë fund l uftës, nismat e paqes u treguan përfundimisht të kota për disa arsye. Disa nga këto janë më të njohura se të tjerët: Ndryshimi në udhëheqjen britanike në dhjetor 1916, kur David Lloyd George u bë Kryeministër, nuk ndihmoi në mënyrë të qartë pasi Lloyd George ishte haptazi propozimit të ndërmjetësimit të Wilson. As Telegrami Zimmermann – oferta gjermane e një aleance l ufte me Meksikën në janar 1917 – dhe as vendimi i Gjermanisë për të rifilluar lu ftën e pakufizuar me nëndetëse kundër anijeve në Oqeanin Atlantik, nuk ndihmuan në fitimin e besimit të Wilson. Megjithatë Zelikow ndërton një rast bindës se gjermanët br aktisën rrugën drejt paqes në janar 1917 vetëm sepse besuan se bisedimet e fs hehta të paqes nuk po shkonin askund. Kështu, Wilson humbi një dritare unike mundësish duke mos bërë pr esion aq sa duhet. Ai e dërgoi këshilltarin dhe mikun e tij kryesor të politikës së jashtme, Edward House, në Evropë për të kryer negociata të fs hehta të paqes. Sidoqoftë, sipas pikëpamjes së Zelikow, Wilson duhet të kishte de tyruar britanikët, të mbrojtur nga efektet më të kë qija të lu ftës nga Kanali Anglez dhe për këtë arsye ata ishin më pak të interesuar për një zgjidhje sesa Francezët dhe Gjermanët, në tryezën e negociatave, transmeton lexo.com.al.

Zelkow pranon se në të gjitha vendet ndërl uftuese, politikëbërësit dhe figurat e larta u shtarake mbetën të nd arë për çështjen e një paqeje që do të konfirmonte në thelb status quo-në e 1914. Në takimin e tij të fundit ballë për ballë me Dhomën e Komunave në janar 26, 1917, Bernstorff ofroi parashikimin e tij se si mund të duket një paqe e negociuar. Parashikimi i Bernstorff, siç organi ia transmetoi Wilson, ishte se një paqe e tillë do të “linte hartën e Evropës pak a shumë ashtu siç ishte para l uftës”. Skifterët në Berlin, Londër dhe Paris mbetën duke u menduar se çfarë kishin v uajtur u shtarët e tyre dhe për çfarë v diqën nëse nuk do të merrnin asgjë. Nd arjet e thella të brendshme në Gjermani në veçanti, u bënë të dukshme tre muaj pas takimit përfundimtar të Bernstorff me Dhomën e Komunave. Pasi mbështetën me ng urrim përpjekjen e l uftës për vite me radhë, partitë e së majtës dhe të qendrës në parlamentin gjerman, Reichstag, tani mbështetën hapur një paqe “pa an eksime dhe pa dëmshpërblime”. Kjo rezolutë e paqes kaloi në Reichstag me një shumicë të rehatshme, por u inj orua nga Kaiseri. Në vend që të ndiqte më tej çdo negociatë për paqen, Perandori gjerman Wilhelm II shkarkoi Bethmann-Hollweg dhe e zëvendësoi atë me Georg Michaelis, kandidati i preferuar i Komandës së Lartë të Forcave të Armatosura nën gjeneral Paul von Hindenburg dhe gjeneral Erich Ludendorff, i cili r efuzoi një paqe të negociuar dhe synonte fitoren totale.

Pasojat e d ështimit për të siguruar një marrëveshje paqeje në fund të vitit 1916 ishin padyshim të rëndësishme: Miliona us htarë të tjerë u v ranë, duke përfshirë rreth 50,000 amerikanë që v diqën në be tejë në muajt e fundit të l uftës pasi Kongresi miratoi deklaratën e SHBA të lu ftës ndaj Gjermanisë. Sikur l ufta të kishte mbaruar në fund të vitit 1916, është e mundur të imagjinohet një e ardhme alternative. R evolucioni Bolshevik, i cili mbështetej në d ëshpërimin e fshatarëve të ur itur dhe u shtarëve të lodhur nga lu fta, mund të mos ketë ndodhur kurrë. Bota madje mund të ishte kursyer nga di ktatura n aziste – në fund të fundit, premtimi më popullor i Adolf Hitlerit për zgjedhjet ishte zhbërja e Traktatit “Kartagjenas” të Versajës. Libri i Zelikow ngre në mënyrë të nënkuptuar një pikë tjetër të rëndësishme: Në epokën e n acionalizmit demokratik – veçanërisht nga fundi i shekullit të 19-të e tutje – qeveritë e kishin pafundësisht më të vështirë për të bërë paqe sesa kishte qenë në shekujt e mëparshëm kur lu ftërat mund të fillonin ose mbaronin me mbretërit dhe mbretëreshat. Gjatë L uftës së Parë Botërore, logjika totale e n acionalizmit i bëri gjërat shumë më ko mplekse. Një reagim n acionalist kundër çdo traktati paqeje që konfirmonte status quo-në e vitit 1914, megjithë vu ajtjet e tm errshme të dy viteve lu ftimesh, ishte pothuajse e pashmangshme, transmeton lexo.com.al.

Këto logjika totalizuese vlejnë edhe sot, edhe nëse ko nfliktet me intensitet të ulët në vendet e largëta si Afganistani, Iraku ose Ukraina nuk janë të krahasueshme në natyrë dhe në shkallë me tm erret abs olute të L uftës së Parë Botërore. Përfundimi i ko nfliktit të ar matosur në Lindjen e Mesme dhe gjetkë mund të kërkojë një llogaritje esenciale të kostos dhe përfitimit dhe një udhëheqje civile që nuk ka fr ikë të marrë vendime potencialisht jopopullore kundër vullnetit të gjeneralëve skifterë. Për sa kohë që diçka më pak se fitorja totale mbetet e papranueshme dhe fr ika nga një reagim popullor n acionalist ndaj një di sfate të perceptuar ose sa krificash të pakuptimta e mbulon gjykimin, do të jetë e pamundur të shmanget një vazhdim i gjatë i l uftës. Dikush mund të bëjë më k eq sesa të angazhohet me mësimet e së kaluarës dhe të vlerësojë nëse pasionet e n acionalizmit maksimalist kanë ndihmuar ndonjëherë për të krijuar një paqe të qëndrueshme. Kur L ufta e Parë Botërore përfundoi përfundimisht, pothuajse dy vjet pas sh embjes së bisedimeve të fs hehta, ndjenja e ankesës në vendet fitimtare ishte edhe më e k eqe sesa kishte qenë në vitin 1916. Paqebërësit në Paris ishin nën p resion të madh publik për të krijuar një traktat nd ëshkues të paqes që do të shfajësonte sa krificat e katër viteve të mëparshme. Duke pasur parasysh pritjet joreale për zgjidhjen e paqes nga të gjitha anët – shpresat për një “paqe Wilsioniane pa fitimtarë” midis të mundurve dhe kërkesat për një paqe drakoniane midis fitimtarëve – askush nuk ishte i kënaqur me zgjidhjen e paqes në Paris. Por ishte një mësim. Përfundimi i L uftës së Parë Botërore ishte shprehja e parë – por jo e fundit – e ir onisë së tm errshme se në një epokë e n acionalizmit demokratik, ishte pafundësisht më e v ështirë për të bërë paqe sesa për të filluar një l uftë./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.