Nga Robert D. Kaplan/ L ufta e Ftohtë ishte një b etejë idesh për të përcaktuar se në cilën anë ishte historia: kapitalizmi demokratik i SHBA-së ose komunizmi sovjetik. Shtetet e Bashkuara fituan. Por pasojat rezultuan të përziera me l uftëra epike të Lindjes së Mesme, p opulizëm të k eq në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara, dhe ngritjen e p amëshirshme të një Kine gjithnjë e më t otalitare. Tani po fillojmë atë që, në aspektin funksional, është një l uftë e dytë e ftohtë: një r ivalitet i ntensiv me Kinën që asnjëra palë nuk e sheh në interesin e saj të bëhet “e n xehtë”. Por b eteja e ideve këtë herë është e gjitha në njërën anë. Presidenti i SHBA Joe Biden ka ringjallur doktrinat e vjela të L uftës së Ftohtë dhe të pas L uftës së Ftohtë të demokracisë dhe të drejtave të njeriut si yjet e kësaj b eteje të re globale. Presidenti po thotë, në thelb, se megjithë z hgënjimet dhe p eripecitë e pjesës së tretë të shekullit të kaluar, ideja e SHBA është megjithatë e përjetshme dhe nënkupton një drejtim në histori: një drejtim në përputhje me përparimin moral. Kinezët, ndryshe nga sovjetikët, kanë pak interes për t’u bashkuar me këtë debat. Sigurisht, r egjimi i Pekinit e etiketon veten si Marksist-Leninist dhe është gjithnjë e më s htypës në shtëpi. Por në një shkallë të konsiderueshme, është i ndiferent ndaj promovimit të vlerave të saj politike jashtë kufijve të Kinës.
Në fakt, forca motivuese për Kinën jashtë është diçka që nuk përmban aspak një ide: gjeografia dhe tregtia. Shtetet e Bashkuara kanë tendencë për të z hvlerësuar gjeografinë pasi që gjithmonë e kanë pasur atë me bollëk. Në të vërtetë, elitat e SHBA-së, të a rmatosura me gjeografinë e tyre kontinentale që ata e marrin si të mirëqenë, kanë qenë të fiksuar pas lirisë dhe të drejtave të njeriut gjatë dekadave. Por kinezët, me një gjeografi shumë më problematike, janë të zënë duke parë hartën. Ky është çelësi i Iniciativës së tyre të Rripit dhe Rrugëve. Harta e re perandorake e Kinës fillon me provincën Xinjiang dhe me s htypjen e myslimanëve turko-ujgurë atje, një çështje që Shtetet e Bashkuara e shikojnë natyrshëm në aspektin e të drejtave të njeriut dhe Kina në aspektin gjeografik. Për Kinën, Xinjiang përfaqëson stepën e thatë dhe lartësitë që kinezët Han që d ominojnë etnikisht, i kanë parë gjithmonë me f rikë dhe si një p ushtim dhe k ryengritje. Megjithëse civilizimi kinez dhe shteti i tij b urokratik kanë ekzistuar për 3,500 vjet, Xinjiang r ebel u bë pjesë e dinastisë Qing të Kinës vetëm në mes të shekullit të 18-të. Kësisoj, rajoni kufitar i Kinës fillon në të vërtetë brenda kufijve të vet. Kjo e bën Kinën tepër n ervoze. Pra, kur kinezët Han shikojnë në perëndim drejt Xinjiang dhe shtrirjeve të mëdha të ish Azisë Qendrore Sovjetike që shtrihen përtej, ata i zë mentaliteti i një fuqie të p asigurt tokësore me pak p engesa natyrore të mbrojtshme, dhe për të ta një formë e përparimit të p ushtimit është e vetmja mbrojtje, transmeton lexo.com.al.
Xinjiang nuk është vetëm pika fillestare për Nismën e Rripit dhe Rrugëve drejt perëndimit nëpër Azinë Qendrore për çmimin gjeopolitik të Iranit dhe në fund të fundit të Evropës, por është gjithashtu pika e fillimit për Rripin dhe Rrugën në jug përmes Pakistanit deri në Oqeanin Indian. Kështu, Xinjiang është pjesa kryesore e enigmës për tokën e re të Kinës dhe rrugët detare, të cilat do të lejojnë Kinën të mbajë ndikim ekonomik mbi Euroazinë dhe pjesë të mëdha të Afrikës. Kjo është ajo që gjeografi i njohur britanik i fillimit të shekullit të 20-të, Halford Mackinder, e quajti “Ishulli Botëror”. Në sytë e Kinës, shumë gjëra kalojnë në Xinjiang për t’i lejuar myslimanët e saj një masë të lirisë dhe autonomisë kulturore në një shtet Han kinez. Nga perspektiva e Kinës, pavarësisht nga tkurrja e distancës nga teknologjia, gjeografia ende barazohet me fuqinë. Por gjeografia tregon një histori të ndryshme nga ajo që bëri gjatë L uftës së Ftohtë, kur Evropa dhe pjesë të tjera të botës u n danë fizikisht në dy blloqe, ku secili përfaqësonte një grup të ndryshëm të vlerave politike. Kjo ndarje gjeografike ishte e shënuar nga fakti që Lindja dhe Perëndimi nuk bënin pothuajse asnjë tregti me njëri-tjetrin. Ishte thelbësisht mungesa e tregtisë dhe çfarëdo lidhje ekonomike e çfarëdo lloji me Bllokun Lindor që i siguroi Evropës Perëndimore asnjë alternativë ndaj udhëheqjes dekada të SHBA. Tani a shpërsia dhe nevojat e tregtisë globale, në të vërtetë, kanë p rishur rendin botëror liberal.
Bota e sotme është një sistem global i tregtisë, i këndshëm, i lidhur dixhital, që Kina është në rrugën e saj për të d ominuar dhe m anipuluar. Që nga viti 2014, Kina ka qenë vendi më i madh tregtar në botë. Gjysma e të gjitha vendeve tregtojnë dy herë më shumë me Kinën se sa bëjnë me Shtetet e Bashkuara. Të ashtuquajturit aleatë të mëdhenj të Shteteve të Bashkuara – Japonia, Gjermania, Koreja e Jugut, etj – të gjithë do të llogarisin së shpejti Kinën si partnerin e tyre më të madh tregtar. Në rrethana të tilla, Kina nuk s hqetësohet shumë nëse Gjermania dhe Japonia janë demokratike apo jo, ose nëse ata i respektojnë të drejtat e njeriut apo jo. Shtetet e Bashkuara janë të fiksuara me pyetje të tilla – dhe kështu, në fakt, ishte Bashkimi Sovjetik, natyrisht nga pikëpamja e kundërt filozofike. Por Kina kërkon pushtet kryesisht për veten e vet, përmes tregtisë, d ezinformimit, p iraterisë, s piunazhit, çfarëdo qoftë. Kina e di se në një botë ku të gjithë tregtojnë me të – dhe prandaj kërkon, në një farë niveli, miratimin e saj – shtetet do heshtin për të drejtat e njeriut ndërsa veprojnë në interes të tyre ekonomik, transmeton lexo.com.al.
Merrni për shembull Pakistanin, i cili është shteti më ideologjik islamik në botë, megjithatë qeveria e tij nuk do të d ënojë trajtimin g jenocidal të Kinës ndaj miliona ujgurëve myslimanë në vendin fqinj për shkak të investimeve masive ekonomike dhe infrastrukturore në Pakistan të lidhura me Nismën e Rripit dhe Rrugës. Po kështu, Gjermania mund të qëndrojë zyrtarisht në favor të drejtave të njeriut në Kinë dhe Rusi, por ajo synon të bëjë maksimumin e tregtisë me Kinën ndërsa lejon përfundimin e një tubacioni të dytë të gazit natyror nga Rusia. Në vend që të portretizojë botën si të zezë dhe të bardhë në masa absolute morale, të përcaktuar nga një Perde e Hekurt që përshkon zemrën e Evropës, s hpërthimi i tregtisë dhe teknologjisë dixhitale ka ekspozuar një botë gri, am orale të marrëveshjeve që prek në të gjithë kontinentet dhe është më i përshtatshëm për qasjen e biznesit të Kinës sesa përpjekjes së Biden për të ringjallur rendin botëror liberal. Kinezët besojnë se më shumë sesa iluminizmi, ata po nxisin harmoninë. Mbi të gjitha, sistemi i h araçit të Kinës nga mesi i shekullit të 14-të deri në mes të shekullit të 19-të në Azinë Lindore solli më pak l uftëra sesa bëri sistemi i ekuilibrit të fuqisë në Evropë. Kina imagjinon një sistem h araçi në të gjithë Ishullin Botëror, në të cilin një fuqi, e vetme, dominon dhe fuqitë më të vogla e dinë vendin e tyre, edhe pse ky sistem mund të mos jetë veçanërisht s htrëngues ose m bizotërues.
Në këtë sistem nuk ka asnjë qëllim moral. Përtej kufijve të saj, Kina nuk do të jetë s htypëse siç ishte Bashkimi Sovjetik në Evropën Qendrore dhe Lindore gjatë L uftës së Ftohtë, jo sepse Kina nuk e miraton një dorë kaq të r ëndë, por sepse është shumë punë dhe nuk i shërben ndonjë qëllimi të veçantë ekonomik. Tajvani dhe Hong Kongu, si Xinjiang, janë një histori krejtësisht tjetër. Brenda kufijve të shtetit kinez (siç e koncepton Pekini), të gjitha duhet të sillen në vend me forcë. Ndërsa Bashkimi Sovjetik, ashtu si Shtetet e Bashkuara, besonin në një objektiv moral të historisë, në rastin e tij që do të arrihej nga parimet Marksiste, Kina ka pak tendenca të tilla utopike përtej kufijve të saj ligjorë. Kjo e bën Kinën më pak vetës hkatërruese dhe, si pasojë, më të f rikshme si një k undërshtar. Tregtia dhe paratë – më shumë sesa marksizmi – janë ato që s hqetësojnë Kinën perandorake. Historia nuk ka ndonjë drejtim të veçantë në sytë e Kinës. Kështu, nuk ka fund për të. Asnjë parim filozofik i qeverisjes nuk do të triumfojë. Kështu që idetë e p ërplasjes nuk kanë rëndësi, ndryshe nga L ufta e Ftohtë. Efikasiteti dhe, përfundimisht, harmonia janë virtytet e vetme. E gjithë ajo që ka rëndësi është ndërtimi dhe mirëmbajtja e rrugëve tregtare. Në këtë mënyrë, një epokë a morale mund të jetë aq b rutale sa një i morale e plotë. Thjesht shikoni se çfarë po ndodh me ujgurët./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.
