Njerëzit shpenzojnë më shumë, rre zikojnë më shumë – dhe kërkojnë më shumë nga politikanët.
Pandemia e kolerës së fillimit të viteve 1830 g oditi fort Francën. V rau gati 3% të parisianëve brenda një muaji dhe spitalet ishin të mbingarkuara nga pacientët s ëmundjet e të cilëve mjekët nuk mund t’i shpjegonin. Fundi i m urtajës nxiti një ringjallje ekonomike, me Francën që ndoqi Britaninë në një r evolucion industrial. Por siç e di kushdo që ka lexuar “Les Misérables”, pandemia kontribuoi gjithashtu në një lloj tjetër revolucioni. Të varfrit e qytetit, të g oditur më rëndë nga s ëmundja, s hpërthyen kundër të pasurve, të cilët kishin ikur në shtëpitë e tyre të pushimit për të shmangur infektimin. Franca pa paqëndrueshmëri politike për vite më pas. Sot, edhe ndërsa Covid-19 po del jashtë kontrollit nëpër vendet e varfra, bota e pasur është në pragun e një bumi post-pandemik.
Ndërsa vaksinimet zvogëlojnë shtrimet në spital dhe v dekjet nga virusi, qeveritë po heqin urdhrat e qëndrimit në shtëpi dhe po lirojnë rregullat e përzierjes sociale. Shumë parashikues vlerësojnë se ekonomia e Amerikës do të rritet me rreth 7% këtë vit, afërsisht pesë pikë përqindje më shpejt se trendi para-pandemisë prej pak më shumë se 2%. Vende të tjera parashikohet të kenë gjithashtu në zhvillim jashtëzakonisht të shpejtë. Analiza e Economist e të dhënave të PBB-së për ekonomitë e G7 prapa në 1820 sugjeron që një ringritje e tillë e sinkronizuar në lidhje me trendin është i rrallë. Nuk ka ndodhur që nga bumi i pasl uftës në vitet 1950, transmeton lexo.com.al.
Situata është aq e panjohur saqë ekonomistët po kthehen drejt historisë për të marrë një kuptim të asaj që mund të presin. Regjistrat sugjerojnë që pas periudhave të ndërprerjes masive jo-financiare të tilla si l uftërat dhe pandemitë, PBB-ja ka tendencë të tërhiqet. Por ofron tre mësime të tjera. Së pari, ndërsa njerëzit janë të etur të dalin dhe të shpenzojnë, pasiguria mbetet për ca kohë. Së dyti, pandemia inkurajon njerëzit dhe bizneset të provojnë mënyra të reja për të bërë gjëra, duke përdorur strukturën e ekonomisë. Së treti, siç tregon shembulli i “Les Misérables”, t razira politike shpesh ndjek më pas, me pasoja të paparashikueshme ekonomike.
Merrni parasysh së pari shpenzimet e konsumatorit. Dëshmitë nga pandemitë e hershme sugjerojnë që gjatë fazës akute njerëzit sillen ashtu siç kanë qenë gjatë vitit të kaluar të Covid-19: duke akumuluar kursime ndërsa mundësitë e shpenzimeve zhduken dhe bëhet e rr ezikshme dalja jashtë. Në gjysmën e parë të viteve 1870, gjatë një s hpërthimi të lisë, norma e kursimit të familjeve në Britani u dyfishua. Shkalla e kursimit të Japonisë është dyfishuar gjatë l uftës së parë botërore. Në vitet 1919-20, ndërsa gripi spanjoll doli jashtë kontrollit, amerikanët grumbulluan më shumë para se në çdo vit tjetër deri në l uftën e dytë botërore. Kur goditi l ufta, kursimet u rritën përsëri, me familjet që grumbulluan ekuilibra shtesë në vitet 1941-45 me vlerë rreth 40% të PBB-së, transmeton lexo.com.al.
Historia ofron gjithashtu një udhëzues për atë që njerëzit bëjnë sapo jeta të kthehet në normalitet. Shpenzimet rriten, duke nxitur rimëkëmbjen e punësimit, por nuk ka shumë prova të tejkalimit të shfrenuar. Nocioni popullor që njerëzit festuan fundin e V dekjes së Zezë me “k urvëri të e gër” dhe “gëzim h isterik”, siç supozojnë disa historianë, është (ndoshta) e paprovuar. Vitet 1920 ishin larg nga gjëmimi, të paktën në fillim. Sipas një studimi, në prag të Vitit të Ri 1920, pasi k ërcënimi i gripit spanjoll kishte kaluar në mënyrë të vendosur, “Broadway dhe Times Square dukeshin më shumë si ditët e vjetra”, megjithëse Amerika ndjehej si “një komb i s ëmurë dhe i lodhur”.
Një dokument i fundit nga Goldman Sachs, një bankë, vlerëson se në vitet 1946-49 konsumatorët amerikanë shpenzuan vetëm rreth 20% të kursimeve të tyre të tepërta. Ky shpenzim shtesë sigurisht që e shtyu bumin e pasl uftës, megjithëse raportet mujore të qeverisë për “situatën e biznesit” në fund të viteve 1940 ishin të mbushura me s hqetësime për një ngadalësim të afërt (dhe në të vërtetë ekonomia shkoi në r ecesion në 1948-49). Konsumi i birrës ra madje në ato vite. Sjellja e kujdesshme nga konsumatorët mund të jetë një arsye pse ka pak dëshmi historike të rritjeve të inflacionit të shkaktuara nga pandemia, transmeton lexo.com.al.
Mësimi i dytë i madh nga bumet post-pandemike lidhet me “anën e furnizimit” të ekonomisë – si dhe ku prodhohen mallra dhe shërbime. Megjithëse, në tërësi, njerëzit duket se janë më pak të interesuar për argëtim të lehtë pas një pandemie, disa mund të jenë më të gatshëm të provojnë mënyra të reja për të fituar para. Historianët besojnë se V dekja e Zezë i bëri evropianët më aventureskë. Grumbullimi nëpër anije dhe lundrimi për në tokë të reja, dukej më pak i rr ezikshëm kur kaq shumë njerëz tashmë v disnin në shtëpi. “Apollo’s Arrow”, një libër i kohëve të fundit nga Nicholas Christakis i Universitetit të Yale, tregon se pandemia e gripit spanjoll u dha shtytje “shprehjeve të rritura të ndërmarrjes së rre zikut”. Madje, një studim për Byronë Kombëtare të Kërkimeve Ekonomike të Amerikës, botuar në 1948, zbuloi se numri i startup-ve lulëzoi nga viti 1919. Sot, formimi i ri i bizneseve po rritet përsëri në të gjithë botën e pasur, pasi sipërmarrësit kërkojnë të plotësojnë boshllëqet në treg.
Ekonomistë të tjerë kanë tërhequr një lidhje midis pandemive dhe një ndryshimi tjetër në anën e furnizimit të ekonomisë: përdorimi i teknologjisë së kursimit të punës. Pronarët mund të dëshirojnë të k ufizojnë përhapjen e sëmundjes dhe robotët nuk sëmuren. Një dokument nga studiuesit në FMN studion një numër s hpërthimesh të sëmundjeve të kohëve të fundit, përfshirë Ebola dhe SARS, dhe zbulon se “ngjarjet pandemike përshpejtojnë miratimin e robotëve, veçanërisht kur ndikimi në shëndet është i rëndë dhe shoqërohet me një rënie të konsiderueshme ekonomike”. Vitet 1920 ishin gjithashtu një epokë e automatizimit të shpejtë në Amerikë, veçanërisht në funksionimin e telefonit, një nga punët më të zakonshme për gratë e reja amerikane në fillimin e viteve 1900, transmeton lexo.com.al.
Të tjerë kanë tërhequr një lidhje midis V dekjes së Zezë dhe shtypshkronjës së Johannes Gutenberg. Ka akoma pak prova të forta të një rritjeje në automatizëm për shkak të Covid-19, megjithë anekdotat me bollëk robotësh. Sidoqoftë, nëse automatizimi i privon njerëzit nga vendet e punës, është një çështje tjetër. Dhe disa hulumtime sugjerojnë që punëtorët bëjnë në të vërtetë më mirë si pasojë e pandemive. Një letër e botuar vitin e kaluar nga Banka e Rezervave Federale të San Franciskos zbulon se pagat reale priren të rriten. Në disa raste kjo ndodh përmes një mekanizmi m akabër: sëmundja pakëson punëtorët, duke i lënë të mbijetuarit në një pozicion më të fortë negocimi.
Në raste të tjera, megjithatë, rritja e pagave është produkt i ndryshimeve politike – mësimi i tretë i madh i periudhave të bumit historik. Kur njerëzit kanë vuajtur në një numër të madh, qëndrimet mund të zhvendosen ndaj punëtorëve. Kjo duket se po ndodh në këtë pandemi: politikëbërësit në të gjithë botën janë relativisht më pak të interesuar në uljen e borxhit publik ose largimin e inflacionit sesa në uljen e papunësisë. Një punim i ri nga tre akademikë në London School of Economics zbulon gjithashtu se Covid-19 i ka bërë njerëzit në të gjithë Evropën më të n everitshëm ndaj pabarazisë. P resione të tilla, në disa raste, kanë s hpërthyer në çrregullim politik. Pandemitë nxjerrin në pah dhe theksojnë pabarazitë e mëparshme, duke i çuar ata që janë në anën e gabuar të pazarit të kërkojnë dëmshpërblim, transmeton lexo.com.al.
Sipas një studimi, Ebola, në vitet 2013-16, rriti d hunën civile në Afrikën Perëndimore me 40%. Kërkimet e fundit nga FMN konsiderojnë efektin e pesë pandemive, përfshirë Ebola, SARS dhe Zika, në 133 vende që nga viti 2001. Kërkimet zbulojnë se ato çuan në një rritje të konsiderueshme të t razirave shoqërore. Në një dokument tjetër të FMN-së, studiuesit shkruajnë se “Është e arsyeshme të presësh që, ndërsa pandemia të zbehet, t razirat mund të rishfaqen në vendet ku ajo ekzistonte më parë”. T razirat shoqërore duket se arrijnë kulmin dy vjet pasi mbaron pandemia. Gëzoni bumin e ardhshëm, ndërsa zgjat – shumë shpejt mund të ketë një kthesë brenda përrallës./TheEconomist/Lexo.com.al/e.c.
