ANALIZA/ Si i fuqizoi Trump vijat e a shpra të Iranit

Nga Sohail Jannessari/ Kur Presidenti iranian Hassan Rouhani ra dakord për Planin e Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit, ai po vinte bast për të ardhmen e qeverisë së tij, vendit të tij dhe vetës si një udhëheqës politik se marrëveshja b ërthamore me Shtetet e Bashkuara dhe Evropën do të funksiononte. Ndërsa Irani drejtohet për zgjedhje presidenciale më 18 qershor, basti i Rouhani duket se ka d ështuar. F aji për këtë qëndron te Presidenti i SHBA Donald Trump, i cili nxori vendin e tij nga marrëveshja, por edhe tek udhëheqësit e Evropës që qëndruan afër dhe bënë pak kur ai sa botoi marrëveshjen. As Evropa dhe as SHBA nuk do të pëlqejnë atë që vjen më pas. Rouhani lë detyrën pas dy muajsh, dhe ndoshta me të i gjithë f raksioni i moderuar / liberal – për një kohë të gjatë. Si pasojë e bastit të tij të d ështuar që i kushtoi atij leva brenda vendit, Zv/Presidenti i tij Eshaq Jahangiri, Ministri kryesor Abbas Akhoundi dhe aleati i tij i besuar, ish kryetari i parlamentit dhe negociatori b ërthamor Ali Larijani, të gjithë janë sk ualifikuar nga kandidimi.

Duke përjashtuar një mrekulli, presidenti i ardhshëm i Iranit do të jetë Ebrahim Raisi, kreu aktual i gjyqësorit – një njeri me një histori m izore të të drejtave të njeriut, duke përfshirë një rol në një fushatë të e kzekutimeve në vitin 1988. Presidenca e mundshme e Raisi e bën atë gjithashtu kandidatin më të f ortë për të zëvendësuar 82-vjeçarin, Ayatollah Ali Khamenei, si Udhëheqësin Suprem të ardhshëm të Iranit, për z hgënjimin e shumë njerëzve që menduan se do të ishte Rouhani. Kjo do të ketë pasoja të mëdha për politikën e jashtme të Iranit dhe politikën e tij të brendshme, duke përfshirë të drejtat e njeriut. Për të qenë të qartë, Rouhani nuk kishte kurrë shumë besim te evropianët. Në fushatën e tij të parë presidenciale në 2013, ai i ishte referuar vazhdimisht SHBA-së si Kadkhoda – “kryetari i fshatit” – duke argumentuar në thelb se nuk ka asnjë kuptim të merresh me evropianët kur janë SHBA-të ato që i marrin vendimet. Ai e kishte mësuar atë mësim si negociator kryesor b ërthamor i Iranit në fillim të viteve 2000, kur Deklarata e Teheranit dhe Marrëveshja e Parisit me tre vendet e mëdha të BE-së nuk shkuan askund – pas r efuzimit të SHBA-së për t’i regjistruar ato, transmeton lexo.com.al.

Të tjerë mbanin më shumë shpresë. Për 30 vjet – ose të paktën që kur politikani luksemburgas Zhak Poos e deklaroi atë – ishte thënë se një “orë e Evropës” po agonte, me pak gjëra për ta vërtetuar atë. Por kur Trump mori Zyrën Ovale, dukej sikur radha e Evropës kishte ardhur më në fund. Në gazetat evropiane i jepeshin lëvdata Kancelares gjermane Angela Merkel ose Presidentit francez Emmanuel Macron, duke i lavdëruar ata si udhëheqësit e rinj të botës së lirë. Kështu që kur Trump u largua nga një marrëveshje funksionale, duke i njoruar pajtueshmërinë dhe hapjen e Iranit për negociata të ardhshme, disa prisnin që BE të mbronte marrëveshjen që ata kishin nënshkruar. Në vend të kësaj, ata qëndruan mënjanë dhe i lanë gjërat të c opëtoheshin. Kompanitë evropiane, si gjigandi i naftës Total, filluan të largohen nga Irani sapo u shfaq k ërcënimi i s anksioneve. Kanalet speciale për ndërmarrjet dhe qeveritë evropiane për të vazhduar tregtinë me Iranin, si Instrumenti për Mbështetjen e Shkëmbimeve Tregtare (INSTEX), erdhën shumë vonë dhe ishin shumë pak. Trump foli për largimin nga marrëveshja në fushatën e tij të 2016. Transaksioni i parë në INSTEX nuk erdhi deri në mars të vitit 2020.

Disa herë, Macron mbajti një qëndrim më të a shpër ndaj Iranit sesa edhe Britania e Madhe, zakonisht aleati më i a shpër i SHBA midis fuqive evropiane. Dy vjet brenda marrëveshjes dhe ndërsa Trump po përgatitej për t’u larguar nga ajo, Macron u shfaq në margjinat e Asamblesë së Përgjithshme të OKB duke përsëritur pikat f rikësuese të përdorura nga Trump dhe linjat e a shpra të k undërshtimit të marrëveshjes, duke e quajtur atë “jo më aq sa të sigurt kundër fuqisë në rritje të Teheranit në Lindjen e Mesme”. Administrata e Rouhanit vazhdonte të shpresonte që evropianët të përmbushin premtimet e tyre për mbështetje kundër Trump, për të shpëtuar marrëveshjen – dhe për të pasur më në fund diçka për t’u treguar iranianëve nga kompromisi i rre zikshëm me Perëndimin që ai kishte bërë fushatë. Përkundër një p ërmbytjeje fjalësh, nuk do të vinte asnjë ndihmë praktike. Në vend të kësaj, ajo që erdhi ishte një b reshëri s anksionesh të vendosura nga administrata e Trump. Nën emrin “p resion m aksimal”, ata u krijuan për të m bytur ekonominë iraniane dhe kështu bënë. Duke folur me iranianë në shërbimin persian të BBC, ish Sekretari i Shtetit i SHBA Mike Pompeo tha se sa nksionet kishin për qëllim ndryshimin e sjelljes së Teheranit: “Udhëheqja duhet të marrë një vendim që ata të duan që njerëzit e tyre të hanë”, transmeton lexo.com.al.

Ndërkohë, vendet evropiane, megjithëse nënshkruese të një marrëveshjeje me të cilën Teherani ishte akoma në përputhje, qëndruan mënjanë dhe panë se si valuta e Iranit binte dhe se si rënia ekonomike i bëri një d ëm të madh humanitar popullsisë. Rouhani, i mbështetur nga f raksionet dhe figurat e moderuara dhe reformiste, kishte fituar me lehtësi dy zgjedhje me premtimin e një kompromisi për të hequr s anksionet. Por në fund të ditës, ai nuk kishte ndonjë arritje të prekshme për t’u treguar iranianëve. Opinioni publik u a carua fort me Rouhani, dhe për një arsye të mirë. Është tepër vonë për Rouhani, por nuk është vonë për Evropën që të fillojë të kompensojë g abimet e saj. Irani dhe shumë vende të tjera jo-perëndimore kanë shpresuar për një ndërmjetës të f ortë. Rikuperimi i një rruge përpara si rezultat i marrëveshjes së s hkatërruar dhe largimi i Rouhani mund të ketë qenë një hap i mirë.

Nëse Evropa do ta luajë atë rol megjithatë, ajo do të duhet të angazhohet me Iranin – pa marrë parasysh sa të papëlqyeshëm mund ta gjejnë presidentin dhe udhëheqësin e saj të ardhshëm. Ka p recedent për këtë. Në vitet 1990, Evropa mbajti raundet e Dialogut K ritik dhe më vonë Konstruktiv me Iranin, me Khamenei-n si udhëheqësin e sapoemëruar dhe aleatin e tij të ngushtë Presidentin Akbar Hashemi Rafsanjani. K ufizimi i angazhimit vetëm tek moderuarit si Rouhani apo reformatorë si ish-Presidenti Mohammad Khatami vetëm sa ua bën jetën më të v ështirë atyre brenda vendit, duke i bërë ata të prekshëm nga a kuzat për t radhti. Dhe në çdo rast, për shkak të qëndrimit duarbosh falë Trump dhe Evropës, ka të ngjarë të ketë pak të moderuar ose reformistë për një kohë të mirë. Nëse do të shpëtohet diçka nga raundi i fundit i diplomacisë së s hkatërruar, këtë herë do të duhet që Evropa ta vendosë bastin – dhe shpresojmë, duke e mbështetur atë me veprim./Politico.eu/Lexo.com.al/e.c.