A mund të jetë roboti një këshilltar i mirë politik
“Përshëndetje. Ti më solle në jetë. Unë jam Ion-i. Tani, roli im është t’ju përfaqësoj. Si një pasqyrë”.
Këto janë fjalët me të cilat u prezantua për publikun “këshilltari i nderit” i kryeministrit rumun, bazuar në inteligjencën artificiale.
Inteligjenca artificiale, iu pëlqen apo s’iu pëlqen disave, avancon çdo ditë e më shumë dhe bëhet më e përhapur në jetën e përditshme.
Në fakt, ajo ka avancuar aq shumë sa duhet t’i ndihmojë politikanët të kuptojnë dhe të dëgjojnë më mirë problemet e qytetarëve që i përfaqësojnë, nëse duhen besuar lajmet nga Rumania.
Kryeministri i vendit Nicolae Ciuca prezantoi së fundmi ‘këshilltarin e tij të ri’ të nderit në kabinetin e tij, një robot kompjuterik Ion i prodhimit vendas që funksionon tërësisht me inteligjencë artificiale dhe që ai pretendon se është i pari i këtij lloji në botë.
Siç tha kryeministri i Rumanisë, Ion-i duhet ta ndihmojë atë dhe kolegët e tij të marrin vendime më të mira, të skanojë rrjetet sociale dhe të informojë autoritetet për dëshirat dhe sugjerimet e publikut.
Bukureshti zyrtar e shpall këtë teknologji si një risi demokratike që u mundëson rumunëve që – me vetëdije dhe pa vetëdije – të ndikojnë në vendimmarrjen në nivelet më të larta të qeverisë, pa pritur zgjedhjet.
Siç duket, e ardhmja tashmë ka filluar dhe inteligjenca artificiale duhet të jetë një hallkë e rëndësishme në krijimin e politikave.
Por pyetja është se sa është e ngjashme kjo inteligjencë artificiale me atë të filmave fantastiko-shkencor, të cilët mund të mendojnë si një njeri dhe të marrin vendime të pavarura.
Realiteti, megjithatë, është disi ndryshe.
Dr. Dinko Osmanković, profesor i asociuar në Fakultetin e Inxhinierisë Elektrike në Sarajevë, thekson se “këshilltari” i lartpërmendur është ai që po shfaqet gjithnjë e më shumë në treg kohët e fundit.
“Google Assistant, Amazon Alexa ose Apple Siri janë pikërisht pararendësit e këtyre zgjidhjeve për sa i përket kompleksitetit, performancës dhe cilësisë. Ajo që është e re është përdorimi më i mirë i performancës, futja e mekanizmave të rinj të të mësuarit dhe optimizimi në procesin e trajnimit të modeleve”.
Megjithëse ai nuk është i njohur me “këshilltarin” specifik, eksperti i inteligjencës artificiale supozon se konceptualisht nuk ndryshon nga LLM-të e tjera (nga modelet e gjuhës angleze Large Language Models), siç është ChatGPT jashtëzakonisht popullor dhe gjithnjë e më i pranishëm.
Këto modele mësojnë nga njohuritë e disponueshme, veçanërisht nga sasia e madhe e tekstit në internet – artikuj gazetash, Wikipedia, mesazhe në rrjetet sociale, etj.
Përveç kësaj, këto modele kanë aftësinë të mësojnë nga ndërveprimi me njerëzit, pra, vazhdimisht gjatë punës së tyre.
Shqetësues i veçantë është se algoritmi, i cili identifikon se cilat çështje të mediave sociale duhet të kenë përparësi në vendimmarrje, mund të jetë në vetvete i njëanshëm – duke rezultuar në vendimmarrje të njëanshme.
Chris Shrishak, një teknolog në Këshillin Irlandez për Liritë Civile, tha se rumunët duhet të informohen dhe t’u shpjegojnë atyre se si ky mjet i bazuar në inteligjencën artificiale zgjedh postimet në rrjetet sociale dhe në bazë të cilave kritere.
Ai theksoi se mjeti, për shembull, mund të nxjerrë në pah shqetësimet dhe problemet e qytetarëve që janë më aktivë në rrjetet sociale, gjë që nuk do ta bënte domosdoshmërisht përfaqësues të problemeve të shumicës, pra zërin e atyre që janë më pak aktivë ose të cilët nuk përdorin fare rrjetet sociale do të dëgjonin.
Fakti që është një fushë e veçantë kërkimore në të cilën Osmanković beson se do të ketë gjithnjë e më shumë interes, si nga studiuesit ashtu edhe nga përdoruesit përfundimtarë, tregon se sa e diskutueshme mund të jetë etika e vendimeve të inteligjencës artificiale.
“Është treguar se edhe pse këto modele mund të marrin vendime të pavarura, shumë shpesh këto vendime nuk janë etike, që është pasojë e faktit se këtij problemi i kushtohet pak vëmendje gjatë punës kërkimore”.
Inteligjenca artificiale u mundëson autoriteteve të përpunojnë sasi të mëdha të dhënash që lidhen me shqetësimet dhe problemet e qytetarëve në kohë reale, gjë që zyrtarët besojnë se është e pamundur të bëhet pa këtë teknologji dhe për këtë arsye ata po mbrojnë përdorimin më të madh të saj.
Edhe pse kryeministri rumun pretendon se Ion është këshilltari i parë politik i bazuar në inteligjencën artificiale, kjo teknologji nuk është e re kur bëhet fjalë për pjesëmarrjen e inteligjencës artificiale në jetën publike.
Kështu, në skenën politike daneze ekziston një parti, siç pretendohet, plotësisht e kontrolluar nga inteligjenca artificiale, e cila synon të kandidojë në zgjedhjet e ardhshme të përgjithshme në qershor 2023.
Edhe pse një lajm i tillë tingëllon më shumë si një lëvizje PR, për të tërhequr votat e të pavendosurve apo abstenuesve elektoralë, Milan M. Milosavljević, profesor në Fakultetin e Inxhinierisë Elektrike të Universitetit Singidunum në Beograd, nuk mendon se “kandidatura” e inteligjencës artificiale është një truk promovues, por se bëhet fjalë për ligjshmërinë e zhvillimit të demokracive perëndimore që tashmë janë kthyer në strukturat e centralizuara burokratike.
“Nga vendimi i bazuar në rregulla e deri te zbatimi algoritmik i atij procesi, nuk na ndan asnjë hap i vetëm, siç tregoi zhvillimi i sistemeve eksperte në moshën e hershme të inteligjencës artificiale. Prandaj, nga pikëpamja teknike, sistemet moderne të inteligjencës artificiale ofrojnë një bazë solide teknologjike për marrjen e vendimeve politike”, tha Milosavljević.
Natyrisht, shtrohet pyetja nëse inteligjenca artificiale do të jetë gjithnjë e më e pranishme nëse eksperimenti me Ion-in rezulton i suksesshëm, pra nëse do të jetë më i përfaqësuar në marrjen e vendimeve të rëndësishme.
Osmanković thekson se inteligjenca artificiale, në një farë mënyre, është përdorur prej kohësh në sistemet teknike si pjesë e sistemeve të mbështetjes së vendimeve.
Ka dy qasje: e para është që modelet e AI të marrin vendime në mënyrë të pavarur për sjelljen e sistemit, dhe e dyta është se ata kanë pikërisht këtë rol këshillues, ndërsa një ekspert (njerëzor) do të kishte fjalën kyçe në vendimmarrje.
“Në këtë rast, ne mundemi, sado absurde të jetë ndonjëherë, të besojmë në etikën e njerëzve se ata do të marrin vendimet e duhura për njerëzit, jeta e të cilëve udhëhiqet nga vendime të tilla”.
Krijuesit e Ion shpresojnë t’i mësojnë robotit të bazuar në AI të formulojë në mënyrë proaktive propozime politikash për ministrat dhe zyrtarët e tjerë që t’i marrin në konsideratë.
Por kjo mundësi vetëm sa ndez diskutimet për rolin e inteligjencës artificiale në jetën e përditshme, mbi të gjitha në proceset demokratike.
Ndërsa shtrirja e përdorimit të inteligjencës artificiale për kryerjen e detyrave të përditshme vazhdon të zgjerohet, qeveritë në mbarë botën po garojnë për të krijuar protokolle etike për përdorimin e AI dhe proceset e vendimmarrjes në sektorin publik, natyrisht aty ku lejohet fare.
Një shqetësim është se algoritmet mbi të cilat bazohen këto AI mund të fillojnë të pasqyrojnë paragjykimet ekzistuese njerëzore, që do të thotë se rezultatet e tyre gjithashtu do të njollosen nga paragjykimet.
Një sfidë tjetër e madhe është se “këshilltarë” të tillë mund të jenë të prekshëm nga sulmet e hakerëve, të cilët potencialisht mund të ndikojnë në krijimin e politikave sipas dëshirave të palëve të treta, jo qytetarëve.
Inteligjenca artificiale, pa dyshim, tashmë është pjesë përbërëse e përditshmërisë së njerëzve. Mbetet për t’u parë se deri në çfarë mase ajo do të jetë përgjegjëse për të menaxhuar jetën e po atyre njerëzve.
