Piramida në fokusin e Transmetuesit publik gjerman: Është kthyer në qendër të teknologjisë së lartë, përçon mesazhin e lirisë

Transformimi i Piramidës në qendrën më të madhe teknologjike në rajon ka qenë në qendër të MDR, transmetuesit publik gjerman.

Në një artikull të veçantë për Tiranën, transmetuesi publik gjerman shkruan se “piramida” e ndërtuar në kujtim të diktatorit në qendër të kryeqytetit Tiranë, tani është një qendër e teknologjisë së lartë.

MDR nënvizon se Piramida shihet nga qytetarët e saj si simbol i Tiranës dhe se godina e ish-diktatorit tani synon të përçojë mesazhin e lirisë.

Shkrimi i plotë:

Për dekada në Shqipëri u hoq gjithçka që të kujtonte të kaluarën komuniste. Nga të gjitha ka mbijetuar “piramida” e ndërtuar në kujtim të diktatorit në qendër të kryeqytetit Tiranë. Tani po bëhet një qendër e teknologjisë së lartë. Një ndryshim, edhe në përballjen me të kaluarën e dhimbshme?

Është një mbrëmje e hënë vjeshte në qendër të kryeqytetit Tiranë. Dielli tashmë kishte perënduar kur kryebashkiaku Erion Veliaj doli pranë mikrofonit. Pas tij ngrihet një ndërtesë në formë koni prej betoni dhe xhami. Vizitorët kuriozë grumbullojnë shkallët që të çojnë në majë. Piramida ishte fshehur pas një gardhi ndërtimi për një kohë të gjatë, por tani qendra e re kulturore dhe e teknologjisë së lartë po inaugurohet me ceremoni.

Ndërtesa monumentale në fakt kishte për qëllim të përkujtonte përgjithmonë ish-diktatorin e Shqipërisë. Në vitin 1988 u hap muzeu për jetën e Enver Hoxhës, i cili më pas do të etiketohej si “mauzoleum”. Për katër dekada, deri në vdekjen e tij në 1985, ai sundoi vendin pa mëshirë dhe e izoloi atë nga bota e jashtme. Shqipëria konsiderohej si regjimi më kufizues midis ish-diktaturave komuniste të Evropës.

Nga jashtë, ndërtesa tashmë të kujtonte piramidën e xhamit në oborrin e brendshëm të Luvrit. Nuk dihet nëse arkitektët janë frymëzuar nga kjo. Në çdo rast, diktatori kishte një marrëdhënie ambivalente me Francën. Gjatë studimeve atje ra në kontakt me idetë komuniste. Më vonë ai e shpalli vendin armik të imperializmit, por vazhdoi të kishte kostume të furnizuara nga një rrobaqepës parizian, ndërsa popullit shqiptar i ndaloi veshjet “dekadente” nga perëndimi.

Tani, tridhjetë e tre vjet pas ribashkimit, rinovimi u përurua si pjesë e samitit të Procesit të Berlinit, i cili synon të sjellë vendet e Ballkanit Perëndimor më afër BE-së. Kancelarja federale Olaf Scholz dhe presidentja e Komisionit të BE-së Ursula von der Leyen gjithashtu mbërritën. Flamujt e shteteve të përfshira në proces dekoruan hyrjen e piramidës. Shqipëria është kandidate zyrtare për anëtarësim që nga viti 2014 dhe BE-ja e hapi procesin në korrik 2022. “Enver Hoxha do të kthehej në varrin e tij”, tha kryebashkiaku i Tiranës, duke komentuar afrimin e Shqipërisë me Europën politike.

“Në atë kohë kishte shumë ndërprerje të energjisë. Gjithçka ishte e errët. Vetëm piramida shkëlqente, mermeri i bardhë reflektonte dritën”.

Historiania Gentiana Kera mbi kujtimet e epokës socialiste

Pas përfundimit të diktaturës, piramida u përdor për qëllime të ndryshme – si një qendër konventash, një park argëtimi dhe një klub nate. Gjatë Luftës së Kosovës në vitin 1999 ajo shërbeu edhe si bazë e NATO-s.

Është e jashtëzakonshme që piramida ka mbijetuar. Gjatë viteve të vështira të transformimit, pothuajse gjithçka që të kujtonte të kaluarën socialiste u eliminua. Statujat u rrëzuan nga piedestalet e tyre dhe simbolet politike u hoqën nga peizazhi i qytetit. Në vitin 2012, partia në pushtet në atë kohë donte të vuloste triumfin e saj mbi diktaturën duke prishur piramidën. Banorët protestuan dhe që atëherë monumenti ka mbetur i paprekur por edhe i papërdorur.

Rinovimi është një sukses sepse ndalon piramidëi nga prishja dhe i dha jetë të re asaj. Në të ardhmen, ndërtesa do të strehojë studio dhe restorante, si dhe zyra pune ku të rinjtë mund të mësojnë programim dhe robotikë. Përdorimet e reja janë të vendosura në 34 kuti shumëngjyrëshe që janë grumbulluar brenda dhe rreth ndërtesës si blloqe Lego.

Monumenti i ish-tiranit tani synon të përçojë mesazhin e lirisë. Ajo pretendon të distancohet nga ideologjia e regjimit të mëparshëm. Gjatë ridizajnimit, të gjitha simbolet që lavdëronin të kaluarën socialiste u hoqën, shpjegoi Ëiny Maas, partner në firmën arkitekturore të Roterdamit MVRDV, e cila projektoi rinovimin. Piramida e re është kthyer në një “monument për njerëzit dhe aftësinë për të kapërcyer diktatorët”. Mendoni vetëm për shkallët e jashtme. Projekti ka tërhequr gjithashtu vëmendjen ndërkombëtare. Në shtypin gjerman, për shembull, trarët e lëmuar prej betoni midis disa shkallëve provokuan një interpretim krijues: qytetarët tani mund të “rrëshqisnin nga gunga e diktaturës”.

Të rinjtë nga Tirana: “Kemi luajtur shpesh këtu si fëmijë”

Në një ditë vjeshte me erë, katër studentë kalojnë pushimin e drekës në majë të piramidës. “Ne na pëlqen arkitektura dhe pamja”, thonë Martin Taka dhe Rexhina Papa. E pyetur se çfarë i kujtoi piramida, studenti ngriti supet. Dhe Rexhina shton: “Nëse nuk gabohem, ndërtesa daton në kohën e komunizmit. Por sot është shumë më e bukur!”

Në rrëzë të monumentit, një grua e re kërkon një foto. Ajo pozon në shkallë, duke kthyer kokën në profil para se të shikojë drejtpërdrejt në kamer. Më pas 33-vjeçarja Anxhela Malko kujton: “Kur isha fëmijë luanim shpesh këtu, ngjiteshim dhe rrëshqisnim piramidën kur nuk kishte shkallë”.

Edhe studentët edhe Anxhela kanë lindur të gjithë pas rënies së komunizmit dhe nuk e njohin diktaturën. Dhe nuk duket se e lidhin piramidën me Enver Hoxhën apo me të shkuarën socialiste. Një sondazh i vitit 2015 zbuloi gjithashtu se piramida nuk njihet as si një peizazh përkujtimor. Të rinjtë i shohin si simbol të Tiranës.

Historiani: “Rivlerësimi dështon për shkak të vullnetit politik”

Diktatura komuniste në Shqipëri pothuajse nuk është trajtuar – deri tani përparimi ka qenë i ngadalshëm. Për krimet e diktaturës deri më sot askush nuk ka marrë përgjegjësi dhe mijëra viktima janë ende të zhdukur. “Dështon për shkak të vullnetit politik,” shpjegon historiania Gentiana Kera. Shumë nga ata që përfituan nga regjimi socialist do të mbanin poste politike sot. “Sigurisht që nuk është e lehtë të përballesh me të kaluarën tënde”. Deri tani është vërejtur më shumë përpunim artistik sesa historik. Ish-streha bërthamore e elitës partiake në periferi të Tiranës përdoret tani si një hapësirë ekspozite. Dhe artistë nga e gjithë bota së shpejti do të mund të banojnë në ish-vilën e diktatorit.

Kur kryetari i bashkisë zbret nga podiumi në inaugurim, piramida errësohet për herë të fundit para se të shkëlqejë në një shkëlqim të ri. Ngjyra të ndritshme rrjedhin përgjatë mureve të jashtme. Lazerët bëjnë që vija të gjelbra të ndezura të rrethohen nëpër hapa. Dridhet dhe shkëlqen, fillimisht në mënyrë hipnotike, pastaj në ekstazë. Shfaqja e dritës shoqërohet me muzikë që do ta prisnit në një techno club të Berlinit. Qeveria e paraqet veten si kozmopolite dhe të orientuar drejt së ardhmes.

Edhe pse historiania Kera në përgjithësi mirëpret një rinovim, ajo do të kishte dashur një muze për të burgosurit politikë ose për historinë e përditshme. “Një muze i tillë për diktaturën do të sillet në një ndërtesë që është ndërtuar për diktatorin. Kjo do të pajtohej me të kaluarën.”