I dyshuari kryesor për vdekjen e Alexei Navalny është i qartë. Por, ndërsa roli i presidentit rus Vladimir Putin është krejtësisht i pamohueshëm, ekziston një bashkëpunëtor i heshtur, pjesa e të cilit në këtë tragjedi nuk duhet të shpërfillet: politikat ekonomike të miratuara në fillim të viteve 1990.
Nga Antara Haldar
Bota shtangu, edhe pse ndoshta jo e befasuar, nga vdekja këtë muaj e Alexei Navalny, politikanit rus të opozitës dhe kritikut të Kremlinit, në një koloni penale të Arktikut. Gulagu i konvertuar në të cilin ai vdiq, “Ujku Polar”, i rezervuar për kriminelët të rrezikshëm dhe jo për të burgosur politikë, ishte i njohur për kushtet e tij të vështira dhe Navalny ishte torturuar gjerësisht.
Megjithatë, rrethanat e vdekjes së papritur të Navalny-t, i cili kishte ishte shfaqur i gëzuar në gjykatë një ditë më parë, ishin misterioze. Në moshën 47-vjeçare, Navalny ishte ende i ri dhe planet që ai po bënte në mënyrë aktive sugjeronin se ai vazhdonte të shpresonte për të ardhmen. Pra, shenjat nuk tregojnë për një vdekje nga “shkaqe natyrore”, siç pretenduan autoritetet ruse.
Navalny po jetonte pas një ngjarjeje në të cilën mund të kishte vdekur lehtësish, pas vitesh duke ekspozuar korrupsionin e regjimit të presidentit rus, Vladimir Putin. Në vitin 2020, përpjekja më e rëndë ndaj jetës së tij – një helmim gati fatal me një agjent nervor të shkallës ushtarake, Novichok – dështoi kur ai u dërgua në Gjermani për trajtim urgjent. I vetëdijshëm për fatin që e priste në një vend ku kufiri midis një dënimi me burg dhe një dënimi me vdekje është tepër i vogël, ai megjithatë zgjodhi të kthehej në Moskë, ku u arrestua pas mbërritjes së tij dhe u dënua me 19 vjet burg,.
I dyshuari kryesor për vdekjen e Navalny është i qartë. “Putini është përgjegjës”, tha presidenti i Shteteve të Bashkuara, Joe Biden. Liderë të tjerë botërorë dhe një sërë komentuesish kanë rënë dakord. Navalny, një organizator i aftë i opozitës, i cili kandidoi për postin e kryetarit të bashkisë së Moskës në vitin 2013 dhe për president në 2018, ishte deri më tani zëri më i besueshëm dhe karizmatik që foli kundër Putinit, duke e quajtur partinë e tij një parti “mashtruesish dhe hajdutësh”.
Edhe pas hekurave, Navalny mbeti një kërcënim i besueshëm për Putinin. Kështu që vdekja e tij, në mënyrë të dyshimtë afër zgjedhjeve presidenciale që do të mbahen në mars, në të cilat Putini po bën fushatë për një mandat të pestë (pasi hoqi kufijtë kushtetues për mandatin në vitin 2020), do të tregonte, të paktën në mënyrë rrethanore, një fajtor të qartë. Por ndërkohë që roli i Putinit në vdekjen e Navalny-t është krejtësisht i pamohueshëm, ekziston një bashkëpunëtor i heshtur, pjesa e të cilit në këtë tragjedi nuk duhet të shpërfillet – politikat ekonomike të miratuara në fillim të viteve 1990.
Në vend që të ndiqte një tranzicion gradual larg ekonomisë sovjetike, Rusia miratoi një paketë reformash që premtonte të çlironte forcat e tregut sa më shpejt që të ishte e mundur. “Terapia e shokut”, siç njihej qasja, pati miratimin e Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe shumë ekonomistëve tepër të respektuar – disa nga Instituti i Harvardit për Zhvillim Ndërkombëtar – si dhe bekimin e administratës amerikane nën Bill Clinton.
Privatizimi i shpejtë masiv – një komponent kyç i terapisë së shokut – solli një nga transferimet më të mëdha të pasurisë në histori, duke përfshirë shumë prej depozitave më të mëdha të naftës, gazit natyror dhe metaleve në botë. Përpjekja më ambicioze, skema e “hua në këmbim të aksioneve” e projektuar nga Anatoly Chubais, cari i privatizimit nën presidencën e Boris Jeltsin, krijoi një klasë politikisht të fuqishme oligarkësh që fituan kontrollin e aseteve më të vlefshme të Rusisë.
Qëllimi i privatizimit të shpejtë nuk ishte thjesht ekonomik. Chubais mbante nën vëzhgim praninë ende mbizotëruese të Partisë Komuniste, e cila ishte e dëshpëruar, por jo e ndarë nga rënia e Bashkimit Sovjetik. Pra, një qëllim i privatizimit masiv ishte të linte lakminë të shkatërronte unitetin e partisë duke ndarë kuadrot dhe zyrtarët. Ajo pjesë e skemës funksionoi pothuajse në perfeksion: edhe anëtarët e KGB-së u shkëputën nga klanet e tyre për të marrë asete industriale dhe të tjera.
Problemi është se asnjë prej parakushteve institucionale, të tilla si gjykatat apo strukturat rregullatore apo edhe tregues që mund të demonstronin se tregjet po funksiononin, nuk ekzistonin. Nuk është për t’u habitur që politikat e privatizimit të Chubais rezultuan të ishin po aq “shok” sa “terapia”. Liberalizimi i papritur i çmimeve dhe privatizimi masiv sollën vetëm kleptokraci të shpërfytyruar, kapitalizëm mik dhe korrupsion të shfrenuar. Në fund të mandatit të tij, Yeltsin gjithnjë e më i dobët dhe jopopullor emëroi Putinin, një ish-oficer i nivelit të mesëm të KGB-së, si kryeministër, një pozicion që Putin e shkëmbeu për presidencën në vitin 2000.
Vdekja tragjike e Navalny, që përkon me dyvjetorin e pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, i ka rrënjët në këtë histori. Sigurisht, Putini ka gjak në duart e tij, por politikat ekonomike që krijuan ekosistemin në të cilin ai u shfaq dhe ka lulëzuar janë gjithashtu fajtore. Në një botë ideale, ne do të ishim duke festuar vdekjen e këtyre politikave dhe jo duke vajtuar vdekjen e një heroi të kohëve moderne.
