Kohët e fundit, interesi rreth Covid-19 është rritur sërish për shkak të rasteve dhe zbulimeve të reja. Variantet e reja të virusit jo vetëm që vazhdojnë të përhapen mes njerëzve, por janë gjetur edhe te kafshët shtëpiake, si qentë, duke nxitur shqetësimet për mënyrat e reja të transmetimit. Origjina e tij, megjithatë, mbetet në qendër të debatit.
Megjithëse virusi u zbulua për herë të parë në Wuhan të Kinës, origjina e tij është ende e pasigurt. Ka pasur teori të ndryshme për këtë çështje: ka nga ata që kanë argumentuar se fajin e kishte tregtia e kafshëve të egra, nga ata që pohojnë se viruset krijohen në laboratorë për të përgjysmuar popullatën, apo edhe se kjo është për shkak të mungesës së higjienës të disa popullatave.
Ndoshta, siç ndodh shpesh, përgjigja qëndron diku në mes. E sigurt është se viruset shpesh “lindin” në Kinë, nga gripi aziatik i vitit 1957 deri tek gripi i Hong Kongut i vitit 1968, duke kaluar përmes SARS-it dhe padyshim Coronavirusit, dhe ka një arsye. Nëse nuk mund të marrim një përgjigje të qartë se si lindi ky e fundit, kjo ndodh sepse nuk ka siguri. Megjithatë, është e mundur të shqyrtohen faktorët që mund të kenë kontribuar në lindjen e Covid dhe të ndiqen rezultatet e kërkimit shkencor.
Faktorët sociokulturorë
Shumë studime mbi epidemitë e SARS tregojnë se faktorët socialë dhe kulturorë, si tregtia dhe konsumi i kafshëve të egra dhe kushtet e këqija sanitare, rrisin rrezikun e transmetimit të virusit nga kafshët te njerëzit. Këto aktivitete, veçanërisht në vendet tropikale, favorizojnë kontaktin midis specieve të egra, dhe bashkëjetesa e detyruar në kushte stresuese krijon kushtet për shfaqjen e varianteve të reja.
Covid-19 është në fakt i ngjashëm me virusin e lakuriqëve të natës dhe dyshohet se një kafshë e ndërmjetme, si macja civet, pangolina ose qeni i rakunit, i siguron virusit aftësinë për të mutuar dhe lehtësuar transmetimin te njerëzit. Përzierja e kafshëve dhe gjuetia e specieve të egra përfaqëson një rrezik të konsiderueshëm për shëndetin publik, pasi këto kafshë strehojnë viruse si SARS, Ebola dhe tërbimi.
Në fakt prej vitesh janë bërë studime për rëndësinë e menaxhimit të trafikimit të paligjshëm dhe jo të paligjshëm të kafshëve në kushte stresuese. Duke përjashtuar implikimet etike, arsyeja kryesore është mundësia e kontaktit me infeksione me origjinë shtazore të cilat mund të jenë të dëmshme për njerëzit, duke favorizuar shfaqjen e sëmundjeve të mundshme zoonotike.
Nga lakuriqi i natës, te njeriu
Shkencëtarët kanë zbuluar bashkëjetesën e SARS-CoV shumë të ndryshme në popullatat e lakuriqëve të natës në një shpellë në provincën Yunnan, Kinë. Ndër studimet më të famshme janë ato të kryera nga Shi Zhengli, e njohur si “Batwoman”, një virologe e specializuar në studimin e gjenomit të lakuriqëve të natës dhe drejtuese e Qendrës së Sëmundjeve Infektive të Institutit Wuhan.
Studimet e saj mbi SARS-in kanë treguar, falë ekspeditave brenda shpellave kryesore kineze që strehojnë kolonitë e lakuriqëve të natës, se ato në provincat e Guangdong, Guangxi dhe Yunnan kanë rrezikun më të madh për të qenë koronaviruset që transmetohen te njerëzit nga kafshët, veçanërisht nga lakuriqët.
Fakti që virusi CoV-19 i ngjan një virusi të lakuriqëve të natës, por është, ndryshe nga shumica ekzistues në natyrë, i aftë të infektojë njerëzit, ndoshta është për shkak të një mutacioni, falë kalimit nga lakuriq nate te një kafshë tjetër te njeriu. Analiza bioinformatike sugjeroi gjithashtu se kishte tashmë disa ngjarje të transmetimit të CoV midis lakuriqëve të natës, maceve civet dhe njerëzve përpara epidemisë SARS të vitit 2002.
Ndër hipotezat mendohet se paraardhësi i drejtpërdrejtë i SARS-CoV u prodhua nga rikombinimi brenda lakuriqëve të natës dhe më pas u transmetua te civetat e kultivuara, gjitarë me origjinë nga Azia tropikale dhe subtropikale dhe Afrika, në të cilët ishin gjetur shtama SARS-CoV.
Kur macet civet të infektuara me virus u transportuan në tregun e Guangdong, virusi u përhap në treg dhe pësoi mutacione të mëtejshme, përpara se të përhapej te njerëzit. Megjithatë, mutacioni mund të ketë ndodhur brenda kafshëve të tjera, të tilla si pangolinët, në të cilat janë gjetur forma të ngjashme virale. Pangolina përdoret për qëllime ushqimore dhe në farmakopenë tradicionale të vendit dhe kjo do të shpjegonte mënyrën se si kaloi nga kafsha te njeriu.
Qentë rakun, të shitur gjithashtu në tregjet e Wuhan, janë identifikuar kohët e fundit si ndërmjetës të mundshëm. Nuk ka siguri se cila kafshë e ndërmjetme e shkaktoi mutacionin që më pas arriti te njeriu dhe pak rëndësi ka se cili ishte shkaku, kur në realitet faji duhet t’i atribuohet më shumë veprimit njerëzor. Mënyra më efektive për të parandaluar zoonozën virale është ruajtja e barrierave midis rezervuarëve natyrorë dhe shoqërisë njerëzore, duke marrë parasysh konceptin “Një Shëndet”, i cili njeh shëndetin e njeriut si të lidhur ngushtë me shëndetin e kafshëve dhe gjendjen mjedisore në të cilën jetojmë të gjithë.
Dihet se në këto tregje shiteshin kafshë të gjalla, që i përkisnin specieve të kultivuara, por edhe të kapura nga mjedisi i tyre natyror. Kina fillimisht i ndaloi përkohësisht këto aktivitete pas epidemisë, por tregjet janë ende të hapura për publikun, pavarësisht se autoritetet kineze mohojnë se janë shitur kafshë të gjalla, veçanërisht në lidhje me tregun e Wuhan.
Testimi i kafshëve në Kinë
Një faktor për të cilin ne rrallë dëgjojmë dhe që mund të ketë kontribuar potencialisht në shfaqjen e varianteve të virusit është testimi i kafshëve. Eksperimentimi i kafshëve në Kinë ka origjinë të lashtë, që daton që nga dinastia Tang (618-907), me farmakologun Chen Zangqi, i pari që e përdori atë. Në vitin 1918, Qi Changqing vazhdoi me teste në minj, ndërsa nga viti 1946, pas Luftës së Dytë Botërore, praktikat rinisën intensivisht.
Me themelimin e Republikës Popullore të Kinës në vitin 1949, eksperimentet vazhduan, veçanërisht në Pekin dhe Shangai. I ndërprerë gjatë Revolucionit Kulturor (1966-1976), eksperimentimi rifilloi në 1987 me krijimin e Shoqatës Kineze për Shkencën Laboratorike të Kafshëve. Rregullorja e parë për kafshët laboratorike daton në vitin 1988 dhe, pavarësisht rregulloreve të reja, praktika mbetet e përhapur.
Statistikat nga Ministria e Shkencës dhe Teknologjisë tregojnë se çdo vit rreth dymbëdhjetë milionë kafshë përdoren në Kinë për qëllime shkencore të kërkimit mjekësor, duke përfshirë minjtë, lepujt, derrat, qentë dhe primatët. Për më tepër, ka edhe institucione dhe universitete të huaja që “transportojnë” testimin e kafshëve në Kinë që të mund të eksperimentojnë më lirshëm.
Shumë shpesh injorohet se rreziqet e mundshme të pandemive që vijnë nga patogjenë të panjohur vijnë gjithashtu nga një sektor specifik i kërkimit shkencor, i quajtur Gain of Function (GoF). Kjo e fundit konsiston në prodhimin e mutacioneve që përcaktojnë një “fitim funksioni”, domethënë modifikojnë gjenomën e viruseve të pranishme në kafshë në natyrë, në një përpjekje për të parashikuar mutacionet e ardhshme dhe për të kuptuar nëse ato mund të çojnë në kërcime të specieve nga kafshët te njerëzit, dhe sa efikase mund të jenë në transmetimin në popullatën njerëzore.
Praktika është shumë e diskutueshme, si për shkak të rrezikut të krijimit të patogjenëve të rinj në laborator dhe mungesës së transparencës dhe kontrollit nga ana e shoqërisë civile. Pikërisht në Wuhan ka një laborator të biosigurisë dhe patogjenëve të veçantë ku kryhen studime dhe eksperimente. Nuk është për t’u habitur që shkenca përdor këto metoda kërkimore, në shumë raste ato janë në fakt themelore.
Por gjithmonë ekziston një rrezik. Një rrezik i llogaritur mirë, i parashikuar dhe i injoruar qëllimisht. Shkenca, evolucioni, teknologjia janë lojëra fati: rreziku i dëmtimit afatgjatë është shumë i madh, por adrenalina që gjeneron fuqinë për të krijuar, për të luajtur Zotin, është shumë më e lartë dhe shpesh ia kalon çdo gjëje tjetër.
