INVESTIGIMI/ Si qëndron e vërteta e naftës në Vjosë, zinxhiri i një SKANDALI ?

Parku Kombëtar i Vjosës, krenaria natyrore e Shqipërisë dhe Evropa e egër që i mbijetoi digave, sot po mbytet në naftë dhe baltë të zezë. Pas dy vitesh që nga shpallja si zonë e mbrojtur, ndotja në degët ndihmëse të lumit është kthyer në një kërcënim serioz për mjedisin dhe shëndetin e komuniteteve lokale. Por kush qëndron pas kësaj katastrofe të heshtur?

Skandali që po zvarritet prej vitesh, Naftë, baltë dhe kafshë të ngordhura

Pamje të publikuara së fundmi nga organizata ndërkombëtare “Blue Heart Rivers” tregojnë se degët ndihmëse të Vjosës janë mbushur me mbetje të zeza, baltë të trashë dhe substanca që nuk dallohen nga nafta e papërpunuar. Kafshë të ngordhura dhe fauna e dëmtuar konfirmojnë përmasën e tragjedisë.

Në terren mbërriti edhe Ulrich Eichelmann, CEO i Riverëatch, i cili pas vizitës deklaroi:

“Nuk është më ujë. Është naftë bruto. Është baltë, e trashë si katran. Kemi kafshë të ngordhura, dhe kjo ndodh brenda kufijve të një Parku Kombëtar. Është turp i madh.”

Kush po ndot Vjosën? Dyshimet bien mbi Albpetrol

Prej më shumë se 8 vitesh, mbetjet toksike derdhen nga fushat naftëmbajtëse Gorisht-Kocul dhe Cakran-Mollaj fusha nën administrimin e Albpetrol, kompanisë shtetërore të naftës. Vetë kompania ka pranuar ndotjen “historike”, por nuk ka ndërmarrë asnjë hap konkret për pastrimin apo ndalimin e saj.

Në dhjetor 2024, ALFA raportoi se mbetjet hidhen direkt në përroin e Drenovës, i cili derdhet në Vjosë. Sipas raportimeve, zona është përdorur si “kosh plehrash” për mbetje industriale, ndërkohë që asnjë reagim zyrtar nuk ka ardhur nga ministria apo vetë kompania.

Shell dhe “kërkimi i gazit” pranë parkut kërcënim i heshtur

Një tjetër pistë shqetësuese është hyrja e kompanisë shumëkombëshe Shell, e cila në vitin 2021 nënshkroi kontratë për kërkim nafte dhe gazi në “Block 4”, zonë që prek brigjet e Vjosës. Kjo shkaktoi protesta nga komuniteti dhe organizatat mjedisore, të cilat paralajmëruan dëmtimin e parkut për interesa industriale.

Shell, përmes GEOTEC, zhvilloi studime gjeofizike në zonën e Përmetit dhe përgjatë Vjosës, pavarësisht shqetësimeve të ngritura. Edhe pse aktualisht nuk ka prova për ndotje nga Shell, fakti që aktivitetet e kërkimit lejohet të zhvillohen në zona të mbrojtura ngre pikëpyetje të mëdha mbi përparësitë e qeverisë shqiptare.

Kontrabanda e naftës një pistë që nuk mund të anashkalohet

Në janar 2025, policia e Durrësit zbuloi mbi 400,000 litra naftë kontrabandë që dyshohet se ishte importuar ilegalisht nga Tunizia. A është kjo naftë pjesë e tregtisë së zezë që përfundon në shtratin e Vjosës përmes kanaleve të paligjshme?

Deri më sot, nuk ka një hetim të hapur për të lidhur kontrabandën me ndotjen e lumit, por burime mjedisore nuk e përjashtojnë mundësinë që “derdhjet e paligjshme” të jenë pjesë e këtij zinxhiri të errët.

Ndonëse kemi të bëjmë me ndotje brenda një zone të mbrojtur, as Ministria e Turizmit dhe Mjedisit, as Albpetrol, dhe as bashkitë lokale nuk kanë dalë me deklarata zyrtare apo hetime transparente për ndotjen.

Zëri i vetëm është ai i aktivistëve, banorëve dhe organizatave ndërkombëtare. Por për sa kohë mund të qëndrojë një e vërtetë kaq e rëndë në hije?

 Kush fshihet pas skandalit? Një analizë e thjeshtë tregon:

Çfarë duhet të ndodhë tani?

1. Hetim i pavarur mjedisor dhe penal mbi ndotjen, me përfshirjen e ekspertëve ndërkombëtarë.
2. Transparencë e plotë mbi kontratat e Albpetrol dhe Shell në zonën e Parkut Kombëtar.
3. Ndërprerje e menjëhershme e derdhjeve toksike dhe pastrim i shtratit të ndotur.
4. Aktivizim qytetar dhe mbështetje e komuniteteve që kërkojnë turizëm të gjelbër, jo industrinë e naftës.

Pista e kontrabandës së naftës një rrjet informal që mund të derdhet në lumenjtë tanë

Në janar 2025, një operacion i gjerë policor në portin e Durrësit zbardhi mbi 400,000 litra naftë të kontrabanduar nga Afrika e Veriut (Tunizia), e futur në Shqipëri përmes rrugëve detare, pa dokumentacion doganor dhe standardizim cilësor.

Megjithëse ngjarja ndodhi larg zonës së Vjosës, ekspertët mjedisorë dhe burime investigative nuk përjashtojnë një lidhje indirekte: nafta e kontrabanduar, që hyn pa standard, pa kontroll, dhe pa destinacion të qartë industrial, mund të shpërndahet në rrjet informal dhe përfundojë në zona të nxjerrjes së paligjshme apo të braktisura si p.sh. puset e vjetra naftëmbajtëse të Albpetrol në Gorisht, Cakran apo Drenovë, që janë përmendur shpesh si burime ndotjeje.

Në shumë raste në Shqipëri, këto puse përdoren pa kontroll shtetëror, jashtë çdo protokolli mjedisor – duke u shndërruar në “vende derdhjeje” për mbetje teknologjike dhe lëndë hidrokarbure të pakontrolluara. Mungesa e auditimeve, kamerave, apo sinjalizimeve për rrjedhje i bën këto hapësira ideale për të “zhdukur” substanca të rrezikshme.

“Nafta kontrabandë ka nevojë për destinacion ‘të pastër’ dhe shumë prej këtyre mbetjeve mbarojnë në zona ku institucionet nuk shkelin kurrë,” deklaron për Lexo.al një inxhinier nafte në kushte anonimiteti.

Në mungesë të një zinxhiri të monitoruar të furnizimit dhe përdorimit, nuk përjashtohet që një pjesë e kësaj nafte të përfundojë në qarqe ilegale që përdorin shtratin natyror si puset e braktisura pranë Vjosës për ta “eliminuar”.

Rëndësia dhe si funksionon procesi i miratimit të EIA-së?

1. Kompanitë/ndërtuesit dorëzojnë një raport të detajuar të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis (EIA) para se të fillojnë projektin.
2. Ky raport shqyrtohet nga AKM, i cili vlerëson nëse plani i projektit respekton ligjet dhe standardet mjedisore.
3. AKM organizon konsultime publike, ku qytetarët dhe organizatat mjedisore mund të japin mendimin e tyre.
4. Në bazë të analizës dhe sugjerimeve, AKM vendos:

Miratimin e EIA-së me kushte specifike që duhet të respektohen,

Ose refuzimin e projektit nëse ndikimet janë shumë të dëmshme.

1. Pas miratimit, AKM monitoron zbatimin e masave mjedisore gjatë gjithë kohës së realizimit të projektit.

Redaksia Investigative- Lexo.al