Reforma e drejtësisë në Shqipëri, e nisur në vitin 2016 me Vettingun, si një proces revolucionar për të pastruar sistemin gjyqësor nga magjistratët me probleme integriteti, po përballet me një sfidë të papritur dhe shqetësuese, vetë Shkolla e Magjistraturës, institucioni kryesor për trajnim dhe edukim profesional të magjistratëve, po lejon rikthimin e ish-magjistratëve të përjashtuar në rolin e pedagogëve, duke minuar në mënyrë të drejtpërdrejtë frymën dhe qëllimin e Vettingut.
Një paradoks me pasoja të rënda
Vettingu, i konceptuar si një proces i pakthyeshëm për pastrimin e sistemit, ka përjashtuar mbi 50 për qind të magjistratëve në Shqipëri, duke ngritur standarde të larta integriteti dhe profesionalizmi. Por, sipas draft-raportit të Komisionit Evropian për shtetin e së drejtës, Shkolla e Magjistraturës vazhdon të punësojë si staf pedagogjik ish-magjistratë të përjashtuar, të cilëve ligji u ndalon të mbajnë pozita të larta në sistem.
Kjo praktikë, e dokumentuar në analizat e organizatave monitoruese si BIRN, përbën një kërcënim të drejtpërdrejtë për cilësinë e formimit të gjyqtarëve dhe prokurorëve të rinj. Ish-magjistratët që nuk kanë kaluar Vettingun nuk janë vetëm pedagogë, por shpesh drejtojnë kurse themelore, duke u dhënë modelin e gabuar brezave të rinj.
Mungesa e reformave ligjore dhe rregullative
Një nga problemet kryesore që lejon këtë fenomen është mungesa e ndryshimeve ligjore dhe rregulloreve të brendshme në Shkollën e Magjistraturës dhe në Këshillin e Lartë Gjyqësor (KLGJ) dhe Këshillin e Lartë të Prokurorisë (KLP). Të dy këto këshilla vazhdojnë të mos kenë rregulla të qarta për konfliktin e interesit dhe transparencën në emërimet dhe ngritjet në detyrë.
Në mungesë të rregullave të qarta dhe mekanizmave efektivë të kontrollit, personat me probleme të theksuara integriteti janë në gjendje të ndikojnë në trajnimin dhe zgjedhjen e gjeneratës së ardhshme të magjistratëve.
Pasojat për sistemin e drejtësisë
Ky fenomen ka pasoja të rënda për drejtësinë në Shqipëri.
Dobësim i besueshmërisë publike. Kur pedagogët me probleme integriteti trajnojnë të rinjtë, besimi i qytetarëve në një sistem të drejtë dhe të pavarur drejtësie dëmtohet rëndë.
Dobësim i cilësisë profesionale, magjistratët e rinj rrezikojnë të marrin mësime dhe modele të gabuar për profesionalizmin dhe etikën, duke ulur cilësinë e gjykimeve.
Rrezik për vazhdimësinë e reformës, Vettingu, një nga pikat kryesore të reformës, po anulohet në praktikë, duke krijuar mundësi për rikthim të praktikave të vjetra dhe abuzimeve në sistem.
Rekomandimet e Komisionit Evropian
Draft-raporti i Komisionit Evropian kërkon ndërhyrje urgjente për:
Ndërprerjen e praktikës së punësimit të ish-magjistratëve të shkarkuar në Shkollën e Magjistraturës.
Rishikimin e plotë të rregulloreve të KLGJ-së dhe KLP-së, duke përfshirë krijimin e mekanizmave efektivë për parandalimin e konflikteve të interesit dhe rritjen e transparencës në emërime.
Zhvillimin e politikave për të plotësuar vakancat në sistem pa u bërë kompromis me integritetin dhe cilësinë.
Një sfidë e madhe për drejtësinë në Shqipëri
Sistemi i drejtësisë shqiptare ka bërë përparime të rëndësishme që nga nisja e Vettingut, sidomos falë punës së SPAK dhe Inspektoratit të Lartë të Drejtësisë. Por, problemi me Shkollën e Magjistraturës dhe mungesa e reformave në KLGJ dhe KLP rrezikojnë të zhdukin ato fitore.
Në një kohë kur vendi po përballet me presione politike dhe sfida serioze në funksionimin e sistemit të drejtësisë, është e domosdoshme që institucionet përgjegjëse të veprojnë me vendosmëri dhe transparencë. Përndryshe, Vettingu do të mbetet vetëm një histori e së kaluarës, jo një themel për drejtësinë e ardhshme në Shqipëri./Lexo.al
Gazetar Hermes Kafexhiu
