Evis Sala në World Health Voices: Kthimi në shtëpi për të transformuar kujdesin shëndetësor

Ministrja e Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale, Evis Sala është përfshirë në një nga artikujt kryesorë të World Health Voices. Në këtë bisedë, ajo flet mbi një thirrje të përjetshme drejt mjekësisë, një udhëtim shkencor të rrënjosur në inovacion dhe kërkimin mbi kancerin, si dhe angazhimin e saj për të ndërtuar një sistem shëndetësor më të drejtë, modern dhe të përqendruar te pacienti për Shqipërinë.

Mjekësia, kujton ajo, nuk ishte kurrë një pyetje, ishte një siguri.

Ajo vendosi të studionte mjekësi në një Shqipëri krejt tjetër, një vend plotësisht komunist, ku pranimi kërkonte performancë të jashtëzakonshme akademike dhe aplikantët mund të rendisnin vetëm tre preferenca universitare. Ajo zgjodhi të njëjtën fushë për të treja.

Të gjitha zgjedhjet e mia ishin mjekësia.

Ajo që e tërhoqi nuk ishte vetëm shkenca, por edhe ndikimi.

Më pëlqente kontakti me pacientët. Më pëlqente të bëja ndryshime. Më pëlqente që puna që bëjmë, me ekipin, ka ndikim te individët dhe në shoqëri.

Interesante është se ajo nuk ka luajtur kurrë me komplete lodrash mjekësore si fëmijë. Motivimi ishte më i thellë, një besim se kujdesi shëndetësor është më shumë sesa trajtim.

Pasi përfundoi studimet për mjekësi në Universitetin e Tiranës, Evis Sala filloi trajnimin në kirurgji të përgjithshme, duke përfunduar pothuajse të gjithë programin.

Pothuajse e mbarova stërvitjen time, vetëm gjashtë muaj më mungonin.

Ajo bazë kirurgjikale formësoi vendosmërinë e saj:

Nuk rri duarkryq; kjo është një qasje kirurgjikale.

Drejtimi i saj shkencor ndryshoi kur mori një Bursë të OBSH-së në Epidemiologji dhe Biostatistikë, e cila përputhej me kontributin e saj në regjistrin e parë të kancerit në Shqipëri në vitin 1996.

Kjo përvojë e çoi atë në Universitetin e Kembrixhit, ku përfundoi një diplomë masteri dhe më pas një doktoraturë të fokusuar në kancerin e gjirit, duke shqyrtuar mutacionet gjenetike, faktorët e stilit të jetesës dhe ekspozimet mjedisore si pirja e duhanit, alkooli dhe dieta. Ishte një periudhë transformuese.

Ishte një kohë kur fusha gjenomike po lindte. Kembrixhi është një vend ku ndodhin zbulime.

Doktoratura e saj e njohu atë me imazherinë, konkretisht mamografinë, dhe kërkimet e hershme kompjuterike, duke hedhur themelet për punën e saj të mëvonshme në inteligjencën artificiale.

Ministrja Sala përfundoi trajnimin e saj në radiologji në Kembrixh, një specialitet që ajo e përshkruan si analitik dhe integrues. Fusha kishte kuptim personal: vjehrri i saj ishte themeluesi i radiologjisë në Shqipëri.

Më pas ajo përfundoi një bursë kërkimore në onkologji në Qendrën e Kancerit Memorial Sloan Kettering (2004–2005), duke u rikthyer më pas në Kembrixh si lektore universiteti dhe më vonë lektore e lartë.

Hulumtimi i saj u zgjerua përtej kancerit të gjirit, duke përfshirë kancerin e prostatës, tumoret gjinekologjike, veçanërisht kancerin ovarian, gjenomikën dhe onkologjinë kompjuterike.

Përfundimisht, ajo u rekrutua përsëri në Memorial Sloan Kettering për të drejtuar shërbimin e imazherisë së trupit, më i madhi brenda institucionit. Atje, ajo punoi në ballë të një epoke në zhvillim:

Kujdes i integruar, duke kombinuar të dhënat e imazherisë, gjenomikës, patologjisë dhe klinike, si dhe themelet e hershme të inteligjencës artificiale.

Ajo krijoi një grup kërkimor që eksploronte modelimin 3D të tumoreve, heterogjenitetin hapësinor dhe format e reja të bashkëpunimit midis radiologëve, shkencëtarëve të kompjuterave dhe ekspertëve molekularë.

Në vitin 2018, Evis Sala pranoi një rol në Kembrixh si Profesoreshë e Plotë e Imazherisë Onkologjike dhe bashkë-drejtuese e Programit të Imazherisë së Avancuar të Kancerit dhe Programit të Mjekësisë së Integruar të Kancerit të Cancer Research UK, duke udhëhequr ekipet që punojnë në fushën e imazherisë, inteligjencës artificiale, onkologjisë translationale dhe teknologjive të reja të kancerit, duke përfshirë PET, MRI hiperpolarizuar dhe modelimin kompjuterik.

Pandemia e COVID-19 e zgjeroi më tej fushëveprimin e saj, ndërsa ekipet e saj të inteligjencës artificiale zbatuan ekspertizën e tyre në imazherinë dhe diagnostikimin e kraharorit.

Më pas ajo u transferua në Romë, ku u bë Drejtoreshë e Radiologjisë dhe Mjekësisë Bërthamore në Policlinico Gemelli, Profesoreshë e Plotë në Universitetin Katolik të Romës dhe më vonë Drejtoreshë e Departamentit të Imazherisë Diagnostikuese dhe Radioterapisë – duke mbikëqyrur radiologjinë, mjekësinë bërthamore, radioterapinë, hematologjinë, hemato-onkologjinë dhe fizikën mjekësore.

Gjatë gjithë karrierës së saj, Evis Sala e ka parë suksesin si diçka kolektive.

Ajo udhëheq me një parim që e pret nga vetja dhe nga të tjerët:

Ejani me probleme nëse duhet, por sillni dy zgjidhje të mundshme.

Mentorimi, thotë ajo, nuk është opsional, është një përgjegjësi. “Një nga gëzimet më të mëdha të karrierës sime ka qenë rritja e brezit të ri. Suksesi i tyre bëhet suksesi juaj.”

Gabimet, thekson ajo, nuk janë dështime, ato janë pjesë e rritjes. “Ata duhet të dinë se kanë mbështetjen time. Pa gabime, nuk ka përparim.”

Është ky kombinim, rigoroziteti shkencor, lidershipi ndërkombëtar, qëndrueshmëria dhe përkushtimi ndaj njerëzve, që e bëri emërimin e saj si Ministre e Shëndetësisë një moment shprese kolektive për klinicistët shqiptarë.

Kthimi në shtëpi, thotë ajo, ndihet si i natyrshëm ashtu edhe domethënës. “Kur ke një sfidë përpara, e kap atë dhe e shndërron në një mundësi.”

Kur pyetet për mentorët, profesoresha Evis Sala nuk e ndan jetën profesionale nga mbështetja personale. Për të, të dyja kanë rëndësi njësoj.

Kam pasur disa mentorë në jetën time, profesionalisht, dhe kam pasur mbështetës të shkëlqyer. Dua të flas për të dy, sepse nuk mund të kesh njërin pa tjetrin, veçanërisht nëse lëviz aq shumë sa unë.

Mentori i saj i parë i madh profesional ishte Profesor Nicholas Day, Profesor i Epidemiologjisë dhe Biostatistikës dhe Drejtor i Institutit të Shëndetit Publik në Kembrixh.

“Po vija nga Shqipëria pa shumë trajnim statistikor. Ai më dha hapësirën dhe mjedisin krijues për të treguar se në çfarë isha e mirë.” Ishte Profesor Day ai që, pasi e pa të shkëlqente në provime, e pyeti nëse do të qëndronte dhe të bënte një doktoraturë. “Nuk mund ta besoja kur tha: ‘Ke bërë shumë mirë! A do të doje të qëndroje dhe të bëje një doktoraturë?’ Ai më dha besimin që më nevojitej në atë kohë. Të zhvendosesh në një vend tjetër me një fëmijë të vogël nuk është e lehtë. Çdo gjë është ndryshe.”

Një matematikan i trajnuar në Oksford, ai i dha formë të menduarit të saj shkencor dhe i dha themelet për një punë rigoroze dhe sasiore.

Një tjetër ndikim i hershëm ishte Dr. Ruth Warren, radiologia me të cilën ajo punoi në Kembrixh. “Ajo ishte një figurë e fortë femërore që më mësoi qëndrueshmërinë. Ajo gjithmonë thoshte: ‘Shiko përpara. Do të ketë kohë të vështira në karrierën tënde, por thjesht shiko përpara’. Ajo ishte e fortë, e qëndrueshme dhe tepër mbështetëse, dhe me të vërtetë e solli radiologjinë përsëri në jetë për mua.”

Gjatë trajnimit në radiologji, Profesor Adrian Dixon, Drejtor i Departamentit në Kembrixh, u bë një model integriteti dhe mentorimi. “Ai ishte i mrekullueshëm. Mësova shumë prej tij dhe jo vetëm për radiologjinë, por edhe për mënyrën se si t’i mentoroj të tjerët. Ai më mësoi se emri yt vendoset vetëm në punime në të cilat ke punuar vërtet. Me të, nuk kishte autorësi të ftuar. Transparenca e tij ishte e jashtëzakonshme.”

Hulumtimi i saj në MRI dhe imazherinë metabolike u formësua nga një tjetër figurë e shquar e Kembrixhit, Profesor David Lomas. “Atje mësova në thellësi MRI-në dhe imazherinë metabolike.”

Kur u zhvendos në Shtetet e Bashkuara, ajo gjeti një tjetër mentore të fuqishme te Dr. Hedvig Hricak, atëherë Kryetare e Radiologjisë në Memorial Sloan Kettering. “Ajo ishte frymëzuese dhe e fortë. Shumë e fortë. Ajo më mësoi qëndrueshmërinë në një mënyrë tjetër. Ndërtova shumë qëndrueshmëri gjatë rrugës falë saj.”

Marrëdhënia vazhdon edhe sot. “Ndonjëherë i shkruaj ende mesazh dhe i them: ‘Kam nevojë për ndihmën tënde, kam nevojë për mendimin tënd’. Dhe ajo është aty, vetëm një mesazh në WhatsApp larg.”

Në Kembrixh, Profesor Richard Gilbertson, Drejtor i Qendrës së Kancerit dhe Kryetar i Institutit të Kërkimeve për Kancerin, luajti një rol kyç në formësimin e vizionit të saj për kujdesin e integruar ndaj kancerit. “Ai është një mendje e shkëlqyer. Atje zhvilluam projektet tona të integruara të mjekësisë për kancerin. Ishte e mrekullueshme të kishe dikë me të cilin mund të zhvilloje diskutime në atë nivel.”

Përtej individëve, ajo thekson rëndësinë e bashkëpunimeve me industrinë dhe departamente të tjera. “Këto bashkëpunime zgjeruan perspektivën time mbi mënyrën se si duhet të funksionojnë së bashku puna klinike dhe kërkimi. Ky integrim është vërtet thelbësor.”

Profesoresha Evis Sala është po aq e qartë se udhëtimi i saj profesional nuk do të kishte qenë i mundur pa familjen e saj.

Jam shumë, shumë me fat.

Burri i saj, një kirurg që doli në pension së fundmi, ka qenë një shtyllë e vazhdueshme.

I kam shumë borxh. Sa herë që thoja, ‘Kemi një ofertë për të shkuar,’ ai thoshte, ‘Le të shkojmë.’ Ai e kishte karrierën e tij në Mbretërinë e Bashkuar, por deri në një farë mase, bëri një hap prapa dhe më la mua të kisha karrierën time të plotë. Kjo nuk është diçka për t’u marrë lehtë.

Djali i tyre tani është bioinformatik në Memorial Sloan Kettering.

Është një gëzim i vërtetë. Në një farë mënyre, ai vazhdon traditën, jo si mjek në vetvete, por duke kombinuar matematikën dhe biologjinë në një mënyrë inovative.

Ajo flet me të njëjtën ngrohtësi për prindërit e saj.

Nëna dhe babai im, ata janë të mrekullueshëm.

Dhe ajo buzëqesh kur përmend vëllain e saj.

Vëllai im është artist. Ne të dy punojmë në imazheri, por nga këndvështrime krejtësisht të ndryshme. Unë bëj pjesën shkencore dhe funksionale. Ai merret me imazheri përmes artit dhe kreativitetit. Pra, ne kemi këndvështrime të ndryshme krijuese kur bëhet fjalë për imazheri.

Me një karrierë të ndërtuar në vende dhe institucione të shumta, sfidat ishin të pashmangshme.

E pyetur për “recetën” e saj për t’i kapërcyer ato, përgjigjja e saj është koncize: “Rezistencë. Kur lindnin sfidat, përpiqesha t’i zgjidhja ato. Nëse diçka nuk funksiononte, kthehesha përsëri. Nga natyra jam shumë elastike dhe shumë e përqendruar.”

Për të, përqendrimi është thelbësor. “Nuk mund të bësh gjithçka. Është në rregull, kur fillon, të eksplorosh dhe të shohësh se çfarë të pëlqen. Gjatë trajnimit, ke nevojë për këtë. Por, pasi të kesh zgjedhur rrugën tënde, duhet të qëndrosh i përqendruar, ndërkohë që je i hapur ndaj ndryshimeve dhe përparimeve në fushën tënde. Nuk mund të shpalosesh shumë.”

Në role menaxheriale, ajo përdor një qasje të strukturuar ndaj prioriteteve. “Gjithmonë shkruaj çfarë dua të arrij në 100 ditët e mia, gjashtë muajt e mi, dy vitet e mia dhe katër ose pesë vitet e mia në këtë pozicion. Dhe përpiqem vërtet të përcaktoj përparësitë.”

Komunikimi me ekipin, thotë ajo, është i panegociueshëm. “Është shumë e rëndësishme të takohesh me ekipin tënd, të komunikosh dhe të mos humbasësh kontaktin me realitetin.”

Si Ministre e Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale, Evis Sala mbikëqyr jo vetëm shëndetësinë, por edhe mirëqenien sociale, një portofol që ajo e përshkruan si “të madh”. Nga ana e shëndetit, ajo ka përcaktuar tre prioritete kryesore , të harmonizuara qëllimisht me ekspertizën e saj, për të maksimizuar ndikimin. “Nëse do të përpiqesha të bëja gjithçka menjëherë, askush nuk do ta besonte. Kështu që kam zgjedhur tre arena të mëdha.”

1. Onkologjia dhe Rrjeti Shqiptar i Kancerit

E para është onkologjia.

“Ne duhet të përmirësojmë shërbimet për kancerin në Shqipëri.” Ajo planifikon të krijojë një Rrjet Shqiptar të Kancerit, me një Institut Onkologjik në Tiranë në qendër të tij. “Rrjeti është në ndërtim e sipër dhe do të krijohet në gjashtë muajt e ardhshëm, dhe instituti do të pasojë vitin e ardhshëm.” Qëllimi është decentralizimi i kujdesit për kancerin.

Ne duam t’ia sjellim ilaçin e kancerit pacientit, jo pacientin te ilaçi.

Kjo do të shoqërohet nga:

Standardizimi i protokolleve të onkologjisë, dhe
Duke hedhur themelet, gjatë afërsisht dy viteve, për kapacitetin e provave klinike në Shqipëri.
Ne duam që Shqipëria të ketë kapacitetin për të kryer prova klinike, për të hapur derën për inovacion në një mënyrë të strukturuar.

2. Një Sistem i Unifikuar Diagnostikues

Prioriteti i dytë është diagnostikimi, një tjetër fushë e lidhur thellësisht me formimin e saj profesional. “Kam ndërtuar sisteme diagnostikuese kudo ku kam punuar, në shkallë të ndryshme. Tani dua të ndërtoj një sistem diagnostikues që është i integruar mirë në të gjithë vendin.”

Me një popullsi prej rreth 2.4 milionë banorësh, ajo vëren: “Shqipëria është si një qytet i madh, madje as një qytet shumë i madh, kur mendon për disa qendra urbane globale.”

Kjo shkallë, argumenton ajo, është një avantazh. “Shqipëria mund dhe do të ketë një sistem të unifikuar diagnostikues në afat të mesëm dhe të gjatë.” Një sistem i integruar diagnostikues do të zvogëlojë dyfishimin dhe do të rrisë efikasitetin. “Nuk ke pse të përsëritësh gjithçka. Është gjithçka e integruar.”

3. Inteligjenca Artificiale dhe Integrimi Dixhital

Shtylla e tretë është inteligjenca artificiale dhe shëndeti dixhital, të lidhura ngushtë si me onkologjinë ashtu edhe me diagnostikimin. “Ne duam të krijojmë një sistem të integruar kryesor të rrjetit që lidh sisteme të ndryshme dhe siguron ndërveprimin.”

Kjo është një përpjekje afatgjatë me objektiva afatshkurtra, afatmesme dhe afatgjata.

Në afat të shkurtër, ne tashmë po përmirësojmë kushtet dhe protokollet në onkologji. Brenda tre muajsh nuk mund të ndryshosh gjithçka, por mund të fillosh.

Deri në fillim të vitit të ardhshëm, Prof. Evis Sala pret të ketë një hartëzim të plotë të këtyre tre fushave strategjike dhe plane konkrete veprimi:

Ne do të kemi hartëzuar zonat, do të kemi përcaktuar veprimet dhe do të kemi identifikuar ekipet dhe do të kemi planifikuar financimin, sepse financimi duhet të planifikohet paraprakisht.

Përtej shëndetësisë, Ministri Sala është shumë i vetëdijshëm për sfidat dhe mundësitë në mirëqenien sociale.

Ne absolutisht duhet të bëjmë më shumë në mirëqenien sociale.

Ajo flet me vlerësim për ekipin e saj. “Ne kemi një ekip të shkëlqyer dhe shumë bashkëpunim me organizatat ndërkombëtare, OKB-në, UNICEF-in, BE-në dhe të tjerë.”

Shqipëria po përgatitet për një hap historik: anëtarësimin në Bashkimin Evropian në vitin 2029.

Këto katër vite janë një moment shumë historik për ne që të përqendrohemi si në shëndetësi ashtu edhe në mirëqenie sociale.

Një fokus i madh është harmonizimi legjislativ, veçanërisht në mirëqenien sociale.

Po punojmë intensivisht për legjislacionin, veçanërisht në mirëqenien sociale, për ta përafruar me BE-në.

Kur u pyet konkretisht për onkologjinë pediatrike, Evis Sala është e qartë: ajo është një pjesë integrale e vizionit të saj onkologjik. “Kur them onkologji, kjo përfshin onkologjinë pediatrike dhe tumoret malinje hematologjike. Gjithçka.” Ajo vlerëson ekspertizën ekzistuese.

Brenda Rrjetit të ardhshëm Kombëtar të Kancerit, tri qendra kryesore do të funksionojnë nën ombrellën e Institutit të Onkologjisë në Tiranë:

Hemato-onkologji
Onkologji pediatrike
Onkologji e përgjithshme
Ajo gjithashtu dëshiron të prezantojë një model më të strukturuar të nënspecializimit.

“Hemato-onkologjia dhe onkologjia pediatrike janë, sipas përkufizimit, nënspecialitete. Por pjesa tjetër e onkologjisë në Shqipëri ende nuk është e specializuar.” Ndërkohë që do të ketë ende vend për onkologët e përgjithshëm, ajo beson se vendi duhet të ecë me trendet globale. “Bota po shkon drejt subspecializimit. Dua të filloj të mendoj për sa i përket fushave të trajtimit të nënkancerit – për shembull, onkologë të specializuar në kancerin e mushkërive, kancerin gastrointestinal, kancerin e gjirit e kështu me radhë.”

Onkologët e subspecializuar, argumenton ajo, janë në një pozicion më të mirë për të integruar të dhënat dhe për të planifikuar kujdesin për pacientët.

“Mendoj se kjo është ndoshta pjesa më sfiduese”, përgjigjet ajo, kur e pyesin se si ta sjellin kërkimin më afër sistemit shëndetësor shqiptar.

Vizioni i saj ndjek dy rrugë paralele, të dyja të varura nga një infrastrukturë më e fortë e të dhënave. Së pari, ajo dëshiron të ndërtojë sisteme ndërvepruese që mund të gjenerojnë të dhëna me cilësi të lartë në nivel vendi.

Hulumtimi nuk do të vijë menjëherë. Nuk është një qëllim afatshkurtër, sepse siç e dimë të dy, ju nevojiten të dhëna dhe sisteme të ndërveprueshme për t’i përdorur ato të dhëna për kërkim.

Ndërsa Shqipëria përmirëson dhe integron sistemet e saj të informacionit shëndetësor, kapaciteti kërkimor do të rritet paralelisht. Një shtyllë kyçe e kësaj strategjie është inteligjenca artificiale dhe inovacioni i bazuar në të dhëna.

Ne do të inkurajojmë shumë degë të inteligjencës artificiale që të vijnë në Shqipëri dhe të punojnë me ne, sepse do të krijojmë një grup të dhënash njësie në nivel vendi që është mjaft specifik për Mesdheun, për sa i përket stilit të jetesës dhe modeleve të sëmundjeve.

Rruga e dytë është më tradicionale, por po aq e rëndësishme: grante konkurruese dhe konsorciume ndërkombëtare.

Kam përvojë shumë të mirë në aplikimin për grante. Tani dua të filloj ta prezantoj Shqipërinë me disa nga nismat e BE-së, si Nismat Inovative Shëndetësore. Ne nuk jemi të kualifikuar për disa, sepse nuk jemi ende anëtar i BE-së, por ka të tjera ku mund ta prezantojmë veten ngadalë.

Ajo vlerëson grantet që krijojnë struktura konsorciumi, ku ekspozimi dhe bashkëpunimi bëhen po aq të rëndësishëm sa financimi. “Këto grante formojnë konsorciume. Atje ndërton bashkëpunime dhe, para se ta kuptosh, fillon tërheqja.”

Evis Sala është realiste në lidhje me afatet kohore:

Kjo nuk është diçka për tre ose gjashtë muaj. Do të vijë më shpesh në vitin e dytë.

Si një lidere globale në imazherinë onkologjike, Evis Salës i bëhet shpesh një pyetje nga e cila shumë në fushën e saj kanë frikë: A do t’i zëvendësojë inteligjenca artificiale radiologët? Ajo përgjigjet pa hezitim. “Nëse do të më duhej ta riimagjinoja veten tani, me inteligjencën artificiale që merr përsipër disa detyra, mendoj se radiologu do të ishte më shumë një dirigjent orkestre, duke orkestruar mjete të ndryshme të inteligjencës artificiale.”

Ajo e hedh poshtë me vendosmëri idenë se radiologjia si specialitet do të zhduket. “Geoffrey Hinton gabohej, dhe kjo është vërtetuar, pavarësisht ndikimit të tij në nivelin Nobel dhe mendjes së tij të shkëlqyer. Inteligjenca Artificiale nuk do ta zëvendësojë radiologun. Por me siguri do ta zëvendësojë radiologun që nuk e përdor Inteligjencën Artificiale. ”

Mesazhi i saj për brezin e ardhshëm është i qartë dhe shtrihet përtej imagjinatës. “Nëse nuk dini si ta përdorni inteligjencën artificiale, nëse nuk e përdorni atë, jeni të vjetëruar. Kjo është e vërtetë për onkologjinë dhe për çdo fushë.”

Ajo e sheh inteligjencën artificiale si një forcë çliruese, dhe jo si një kërcënim. “Shumë detyra janë të mërzitshme dhe përsëritëse. Kush do të numërojë më nyjet në mushkëri? E gjithë kjo do të bëhet nga inteligjenca artificiale, e integruar në sistemet tona.”

Duke parë përpara, ajo imagjinon role të reja hibride. “Unë parashikoj një diagnostikues, një bashkim të disa nën-specialiteteve për të krijuar një lloj të ri eksperti. Ky diagnostikues mund të vijë nga patologjia ose radiologjia, por duhet të mendojmë me kujdes se si ta trajnojmë brezin e ardhshëm.”

Për të, ndryshimi duhet të fillojë herët. “Patjetër që duhet të ndryshojmë mënyrën se si stërvitemi, madje edhe që nga shkolla e mjekësisë.”

Duke ardhur nga një vend i vogël, si ajo ashtu edhe shumë kolegë të saj shpesh janë përballur me pyetjen implicite: Çfarë mund të kontribuojë një vend i vogël në botë? Ambicia e saj, thotë ajo, nuk u formulua kurrë në terma politikë.

Të qenit Ministër i Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale nuk ishte aspak ambicia ime. Kur më pyetën, u ndjeva shumë i nderuar, por më duhej të mendoja shumë, dhe shumë.

Ajo nuk e pranoi rolin si kulmin e karrierës së saj.

Mendoj se tashmë kisha arritur kulmin e karrierës sime, dhe më shumë. E pranova sepse ky ishte një shans për t’i dhënë diçka mbrapsht.

Motivimi i saj është të përdorë të gjithë gamën e përvojës së saj, gati 30 vjet në vende, sisteme shëndetësore dhe situata të ndryshme, për të bërë një ndryshim në shtëpi. “Nuk është vetëm radiologjia apo një fushë e vetme. Po e përdor të gjithë karrierën time për të bërë një ndryshim në nivel vendi. Kjo mundësi nuk vjen çdo ditë dhe jo për të gjithë.”

Nëse do të mbahet mend për diçka si Ministre, ajo shpreson se do të jetë për tre fushat që ka zgjedhur si shtylla:

Nëse mund të bëj një ndryshim, me ekipin, në onkologji, inteligjencën artificiale dixhitale dhe diagnostikimin, atëherë do të kem bërë një punë të mirë.

Sa i përket asaj që vjen pas këtij mandati katërvjeçar, ajo e lë të hapur të ardhmen.

Nuk e di çfarë do të bëj pas sa vitesh do të zgjasë kjo punë. Aktualisht, nuk më mungon aq shumë radiologjia, ka shumë adrenalinë në këtë punë të re.

Ajo që mbetet e pandryshuar është dashuria e saj për të mësuar. “Më pëlqen shumë të mësoj gjëra të reja. Më magjeps çdo gjë e re. Kam shumë energji dhe kjo është shumë mirë, sepse mund ta përdor për mirë. Është gjithmonë energji pozitive.”

Mënyra e saj e parazgjedhur, thotë ajo, është të fillojë nga “po”. “Gjithmonë është një po, dhe pastaj punon drejt saj. Ndonjëherë gjërat nuk ndodhin për arsye të ndryshme, por një qasje pozitive është e rëndësishme.”

Në një nivel personal, Evis Sala ndihet në paqe me rrugën e saj. “Jam e lumtur me karrierën time. Jam i lumtur që mund të ndihmoj. Jam shumë i bekuar me një familje të mrekullueshme. Çfarë ka më mirë?”

Kur e pyetën se çfarë do t’u thoshte të rinjve në fillim të karrierës së tyre, Evis Sala u rikthehet te temat që i kanë formësuar jetën: mentorët, lëvizshmëria, qëndrueshmëria dhe karakteri. “Është shumë e rëndësishme në jetë të kesh një mentor të mirë. Kjo më ka ndihmuar jashtëzakonisht shumë, veçanërisht kur zhvendosesh.”

Ajo inkurajon fuqimisht të shohësh botën. “Duhet ta shohësh botën. Ishte një gjë e madhe kur shkova për të bërë bursën time në Sloan Kettering, djali im ishte 11 vjeç. Kur bëra trajnimin tim, ai ishte katër vjeç. Është e vështirë, veçanërisht me një familje. Por shih botën. Mos qëndro në të njëjtin vend.”

Për të, puna në vende të ndryshme ishte një shkollë adaptimi. “Mëson atë që duhet të mësosh në fushën tënde, por gjithashtu mëson të përshtatesh me situata të ndryshme. Ndërton qëndrueshmëri, sepse kudo që të shkosh, duhet të fillosh të provosh veten përsëri.”

Ajo kujton zhvendosjen e saj nga Kembrixhi në Memorial Sloan Kettering. “Klinikat atje nuk kishin punuar kurrë me mua. Më duhej ta provoja veten përsëri. Ishte mirë, më mbajti në gatishmëri.”

Ministrja Evis Sala paralajmëron se mungesa e besimit është e rrezikshme.

Mungesa e vetëbesimit është diçka e tmerrshme. Nëse ke një problem, nëse të mungon vetëbesimi, karakteri yt fillon të ndryshojë. Ti nuk bëhesh më vetvetja.

Kjo, thotë ajo, nuk i ka ndodhur kurrë dhe nuk do t’i ndodhë kurrë. Por ajo tërheq një vijë të mprehtë ndarëse midis pasigurisë dhe përulësisë.

“Të jesh i sjellshëm dhe i përulur është shumë ndryshe nga të qenit i pavetëdijshëm. Janë gjëra krejtësisht të ndryshme. Zakonisht, kur je i sigurt dhe i ditur, je edhe i përulur. Kur je i sigurt dhe i ditur, je i përulur”

Këshilla e saj është si praktike ashtu edhe filozofike: ndërtoni qëndrueshmëri; shkoni dhe shikoni se si bëhen gjërat diku tjetër, si mirë ashtu edhe keq; dhe mësoni nga ajo që nuk është bërë mirë, dhe kuptoni se si të mos e përsërisni atë. “Mësova shumë nga gjërat që nuk ishin bërë mirë në vende të tjera. Mësova t’i identifikoja ato – dhe si t’i korrigjoja ose të shmangja bërjen e tyre në atë mënyrë diku tjetër.”

Ajo i inkurajon të rinjtë që të: “Zgjidhni mentorë të mirë, tërhiqni fort, por garoni shpejt dhe në mënyrë të qëndrueshme, dhe shijoni përvojat në jetë.”

Duke parë prapa, ajo është në gjendje të thotë:

Vërtet do të duash të jesh në gjendje të thuash: ‘Çfarë jete kam pasur’. Dhe unë mund ta them këtë për jetën time deri më tani, dhe mezi pres kapitullin tjetër.