D isidentët që kërkojnë strehim në Turqi po f lijohen për një miqësi të sapo gjetur midis Teheranit dhe Ankarasë.
Nga Anchal Vohra/ Irani dhe Turqia kanë k onkurruar historikisht në linja s ektare për ndikim në Lindjen e Mesme dhe kohët e fundit kanë mbështetur palët k undërshtare në k onfliktin sirian. Megjithatë, gjatë viteve të fundit, ata janë kthyer në aleatë taktikë dhe kanë mësuar të punojnë rreth n dryshimeve të tyre politike për të k ufizuar n dërhyrjen e SHBA në një rajon që Irani dhe Turqia e shohin si sheshin e tyre të lojërave. Shenjat e para të détente -s u shfaqën në dhjetor 2016 kur Teherani dhe Ankaraja, së bashku me Moskën, nënshkruan marrëveshjen e Astana, një marrëveshje në përpjekje për të zgjidhur k onfliktin sirian midis tyre. Disa e përshëndetën atë marrëveshje dhe s hkrirjen dypalëshe që rezultoi midis Iranit dhe Turqisë, si një shenjë e pjekurisë dhe një shenjë për rajonin. Por, për d isidentët iranianë të cilët tradicionalisht kishin kërkuar strehim në Turqi, afrimi përbënte një k ërcënim. Ndërsa marrëdhënia turko-iraniane është përmirësuar, rr ëmbimet, d ëbimet dhe v rasjet e aktivistëve të shquar iranianë për të drejtat e njeriut në Turqi janë rritur.
Eisa Bazyar është një nga mijëra d isidentë iranianë që kanë f rikë nga e kzekutimi nëse kthehet në Iran, por që tani e gjen veten të p asigurt në Turqi. Ai u a rrestua në Iran në 2013 pasi zbuloi p aaftësinë e qeverisë iraniane në çm inimin e kufirit me Irakun në vitet pas l uftës së gjatë të Iranit me vendin. Bazyar i tha Foreign Policy në telefon nga Manisa, qyteti turk ku ai jeton që kur u arr atis nga Irani se “Mbaj mend që g jykatësi më simpatizoi dhe pranoi të më lirojë me kusht. Ai më këshilloi që të përpiqem të largohem nga Irani dhe të mos kthehem më”. Sidoqoftë, Bazyar ishte i vendosur dhe nuk e ndaloi aktivizmin e tij. Në Turqi, ai botoi një roman të bazuar në një histori të vërtetë të e kzekutimeve të të b urgosurve politikë në Iran në 1988. Libri i tij ishte k ontrabanduar nga Britania në Iran, gjë që ai beson se ishte arsyeja që Irani dërgoi agjentët e tij për ta kapur në Turqi. Një ditë në qershor të vitit 2020, Bazyar ishte në rrugën e tij për të paguar faturat e tij të ujit dhe energjisë elektrike kur një makinë e zezë e ndali dhe një grua e ulur në pjesën e përparme e pyeti në mënyrë të pad ëmshme adresën e një shkolle lokale për vajza. Brenda sekondave, një burrë në pjesën e pasme të makinës hapi derën dhe tërhoqi Bazyarin brenda. Duke shpjeguar pse u ndal, Bazyarin tha se “Ajo ishte një zonjë dhe e bukur”, por ai shpejt zbuloi identitetin e saj të vërtetë. Ai nënvizoi se “Ata ishin a gjentë iranianë. Zonja kishte një a rmë dhe ajo më tha, para se të vinim këtu, ne ju k ërcënuam në telefon, ju kërkuam të h eshtni, por ju vazhduat të na f yeni. Tani na trego b urrërinë tënde”, transmeton lexo.com.al.
Bazyar ishte me fat që gjeti një mënyrë për të kërcyer nga makina dhe për të shpëtuar kur ajo parkoi për një moment në një kodër, duke vrapuar për dy ditë para se të arrinte një fshat dhe të telefononte familjen e tij. Disa muaj më vonë, një d isident tjetër i shquar iranian, Habib Chaab, u rrë mbye në Turqi dhe u fut përsëri në Iran, gjithashtu nga një a gjente femër. Bazyar tha se “Herë pas here, ne shohim se si k undërshtarët iranianë rrë mbehen dhe el iminohen në Turqi. Pas çdo vizite zyrtare midis dy vendeve, kam f rikë se ata nënshkrojnë marrëveshje për t’i dorëzuar k undërshtarët e tyre njëri-tjetrit. Ndjej që s hpata e rrë mbimit, d ëbimit dhe a tentatit v aret mbi kokën time në çdo kohë”. Frika e Bazyar nuk është e pabazuar. Gjatë 14 muajve të fundit, angazhimi dypalësh midis Iranit dhe Turqisë është i ntensifikuar. Edhe pse Turqia mohon se ka d ëbuar d isidentë ose që i ka lejuar a gjentëve iranianë t’i rrë mbejnë ata, bashkëpunimi me Iranin në këtë fushë është parë të jetë fryti më poshtë i varur në negociatat për të përmirësuar marrëdhëniet.
Në vitin 2019, viti kur Irani ishte i mbushur me p rotesta kundër rritjes së çmimit të karburantit, një shenjë që ekonomia e vendit po s hpërbëhet, numri i iranianëve të k ontrabanduar në Turqi u dyfishua. Shumë kishin f rikë nga p ersekutimi pasi autoritetet iraniane arr estuan në mënyrë a rbitrare mijëra protestues, z hdukën shumë dhe t orturuan disa të tjerë. Amnesty International raportoi se të paktën 304 njerëz ishin v rarë nga forcat iraniane të sigurisë. Një muaj pas protestave, Presidenti iranian Hassan Rouhani dhe Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan morën pjesë në samitin e Kuala Lumpur në Malajzi, të organizuar gjoja për të “ringjallur civilizimin islamik”, por në terma realpolitik, kjo ishte një shfaqje e f orcës kundër Arabisë Saudite dhe Emirateve të Bashkuara Arabe, për të sfiduar udhëheqjen e tyre të botës myslimane. Vendimi për kthimin e d isidentëve u raportua se u mor në takimet e mbajtura midis Iranit dhe Turqisë në margjinat e këtij samiti. Rezultatet erdhën shpejtë. Dhjetëra p rotestues iranianë të cilët kërkuan strehim në Turqi u d ëbuan dhe dy prej tyre, 26-vjeçari Mohammad Rajabi dhe 28-vjeçari Said Tamjidi, tani përballen me një d ënim me v dekje në shtëpi. Që nga viti 2017, të paktën tre d isidentë iranianë janë v rarë brenda Turqisë, transmeton lexo.com.al.
Shkëmbimi tjetër i rëndësishëm dypalësh u mbajt në qershor 2020, në të njëjtin muaj kur Bazyar u rrë mbye. Më shumë bashkëpunim u regjistrua ndërsa Mohammad Javad Zarif, ministri i jashtëm iranian, vizitoi Ankaranë dhe ra dakord të mbështesë Turqinë në suportin e saj për partinë e saj të preferuar, Qeverinë e Unitetit Kombëtar, në l uftën civile në Libi. Në këmbim, Erdogan bëri thirrje që Shtetet e Bashkuara të tërhiqnin s anksionet e tyre të n jëanshme kundër Iranit. Disa ditë më vonë, të dy filluan s ulmet e koordinuara ndaj a rmikut të tyre të përbashkët: s eparatistët kurdë. Turqia s ulmoi vendet e fshehta të Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) në Irak ndërsa Irani b ombardoi Partinë e Kurdistanit Jeta e Lirë, një degë e PKK-së që është aktive në Iran dhe ka baza në Irak. Peyman Aref është një gazetar dhe aktivist iranian dhe ishte vetë një ish i b urgosur politik në Iran. Ai është vendosur tani në Bruksel dhe ka ndjekur bashkatdhetarët e tij në a rrati, si dhe lidhjet Iran-Turqi. Ai thotë se bashkëpunimi midis agjencive të inteligjencës në të dy vendet është zgjeruar dhe se d isidentët tani janë veçanërisht të k ërcënuar. Aref i tha Foreign Policy se “Ndonjëherë, k ërcënimi vjen nga agjentët iranianë dhe nganjëherë nga mbështetësit e tyre turq. Shërbimet e inteligjencës së Turqisë kanë marrëdhënie shumë të ngushta me homologët e tyre iranianë”.
Nasibeh Shemsai, një arkitekte 36-vjeçare iraniane dhe aktiviste e të drejtave të grave, e cila u përball me 12 vjet b urg në Iran për pjesëmarrje në p rotesta kundër ligjeve të d etyrueshme të hixhabit të Iranit, iku në Turqi. Ajo siguroi një pasaportë f alse për të udhëtuar te vëllai i saj në Spanjë, por u a rrestua nga autoritetet turke në nëntor 2020. Megjithëse është liruar, Shemsai është e t merruar se mund të merret përsëri në çdo kohë, ose nga agjentët iranianë ose nga p olicia turke. Ajo tha se “Unë nuk ndihem e sigurt. Ndjej se jam një s hënjestër në Turqi. Inteligjenca iraniane është kudo”. Iranianët janë strehuar në Turqi për dekada që kur hyrja është bërë pa viza dhe kalimet e p aligjshme mbi kufirin tokësor mund të lehtësohen përmes k ontrabanduesve. Por një vend që dikur konsiderohej i sigurt si një destinacion i përkohshëm për d isidentët politikë të Iranit, si dhe për anëtarët e p ersekutuar të pakicave etnike dhe fetare të Iranit, tani është kthyer në rr ezik. K ritikët thonë se ekziston një ndryshim i dukshëm midis përgjigjes së Turqisë ndaj v rasjes së d isidentit saudit Jamal Khashoggi dhe i ntimidimit dhe k ërcënimeve me të cilat përballen d isidentët iranianë në Turqi. Z emërimi i Turqisë për a buzimet e të drejtave të njeriut, thonë ata, është kalibruar për t’iu përshtatur strategjisë dhe komoditetit të saj politik, transmeton lexo.com.al.
Aykan Erdemir, drejtori i lartë i programit të Turqisë në Fondacionin për Mbrojtjen e Demokracive dhe një ish-anëtar i parlamentit turk, tha se d isidentët iranianë ishin një “pjesë përbërës i pazarit” në marrëdhëniet. Ai tha se “Nga njëra anë, Ankaraja k ufizon aktivitetin politik të a zilkërkuesve iranianë dhe i ofron Teheranit disa liri veprimi për të monitoruar dhe f rikësuar d isidentët me bazë Turqinë në këmbim të k oncesioneve të ndryshme. Nga ana tjetër, kur Ankaraja dëshiron të bëjë p resion mbi Teheranin, ajo t urpëron Republikën Islamike duke ekspozuar rolin që diplomatët dhe operativët iranianë kanë luajtur në i nterpretime dhe v rasje të s hënjestruara. Pra, perspektivat e d isidentëve iranianë në Turqi formohen kryesisht nga një transaksionizëm c inik sesa nga normat ndërkombëtare”. Rekordet e të drejtave të njeriut të Iranit nuk e s hqetëson Turqinë dhe d isidentët iranianë duket se janë vetëm lojtarë në lojën më të gjerë për epërsi mbi cilindo që është a rmik në një kohë të caktuar. Ndërsa Presidenti i SHBA Joe Biden zëvendëson ish Presidentin Donald Trump dhe Shtetet e Bashkuara kthehen në metodat më tradicionale të diplomacisë dhe politikës së jashtme, marrëdhëniet e Teheranit dhe Ankarasë mund të dëshmojnë përsëri ndryshime. Por si Turqia, Biden mund të a kuzohet gjithashtu për standarde të dyfishta nëse ai i bashkohet marrëveshjes b ërthamore me Iranin pa e mbajtur atë përgjegjëse për s hkeljet e të drejtave të njeriut. Deri më tani, nuk është e qartë nëse Biden do të kërkojë koncesione për të mbrojtur d isidentët përpara se të hyjë në marrëveshjen b ërthamore./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.
