Nga Robbie Gramer, Katie Livingstone, Jack Detsch/ Joe Biden kaloi muajin e parë të presidencës së tij duke bërë telefonata rutinore drejtuar liderëve botërorë. Për Presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan, telefonata nuk erdhi kurrë. Linja e qetë e telefonit u bë një histori kryesore e lajmeve në Ankara, pavarësisht – ose ndoshta për shkak të – viteve të perceptimeve të m ospërfilljes midis aleatëve të NATO-s, nga kontesti mbi Sirinë në blerjen e Turqisë të një sistemi rus të mbrojtjes ajrore. Por intervistat me mbi një duzinë zyrtarësh, ligjvënësish dhe ekspertë të tjerë e bëjnë të qartë se heshtja e presidentit amerikan është tregues i një toni më të a shpër amerikan ndaj Turqisë: Ankaraja do të vazhdojë të marrë trajtimin e ftohtë nëse nuk rregullon veprimit e saj – dhe shpejt. Abigail Spanberger, një demokrate e Virxhinias që shërben në Komitetin e Punëve të Jashtme të Dhomës tha se “Marrëdhënia është shumë e s fiduar dhe ne nuk jemi në një pozicion ku mund të mbështetemi te Turqia në të njëjtën mënyrë në të cilën jemi mbështetur ose që ndihemi të sigurt se mund të mbështetemi te aleatët e tjerë të NATO-s”. Megjithatë, shumica bien dakord se ka disa përgjigje të mira për të ndaluar lidhjet të degradojnë më tej, ndonëse sekretari i shtetit i Biden dhe disa nga ndihmësit e tij të lartë i telefonojnë homologëve të tyre turq, dhe disa opsione politike për Biden janë përtej vazhdimit të p resionit ndaj Erdogan për të drejtat e njeriut.
Aykan Erdemir, një ish anëtar i parlamentit turk i angazhuar tani në Fondacionin për Mbrojtjen e Demokracive, një think tank me bazë në Uashington, tha se “Kjo është pika më e ulët në marrëdhëniet SHBA-Turqi”. Biden nuk është i huaj për Erdogan. Si nënkryetar i SHBA, ai e drejtoi marrëdhënien përmes një pike të ulët të atëhershme pas një përpjekje për g rusht shteti kundër Erdogan në 2016, të cilën udhëheqësi turk ka f ajësuar në një farë mënyre Shtetet e Bashkuara. Por, sesi Biden do lundrohet në fushën e m inuar diplomatike të marrëdhënieve SHBA-Turqi si komandant i përgjithshëm do të jetë një p rovë kryesore për axhendën e tij gjithëpërfshirëse të politikës së jashtme, duke treguar nëse ai mund të rregullojë lidhjet me një aleat të vjetër të NATO-s dhe të zbusë prirjet gjithnjë e më a utoritare të Erdoganit. Qasja a gresive e Turqisë ndaj politikës së jashtme krijon një k rizë të mundshme të ardhshme për administratën e Biden. Erdogan është m bërthyer në k thetrat e Presidentit rus Vladimir Putin pas blerjes nga Turqia të sistemit të mbrojtjes ajrore S-400 me vlerë 2.5 miliardë dollarë dhe ai është në k undërshtim me politikën e jashtme të SHBA në Mesdhe, Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut. Turqia mbetet nën s anksionet e SHBA për blerjen e pajisjeve mbrojtëse ruse, megjithëse ish zyrtarë dhe ekspertë amerikanë thanë se n dëshkimet nuk ishin krijuar për të d ëmtuar ekonominë turke, transmeton lexo.com.al.
Aaron Stein, drejtori i kërkimit në Institutin e Kërkimit të Politikës së Jashtme me bazë në Filadelfia tha se “Ky është rodeo e dytë për shumicën e njerëzve në administratën e Biden. Po shoh se njerëzit janë të s ëmurë nga kjo. Të gjithë kuptojnë se kjo nuk po shkon mirë, por topi është në fushën e Ankarasë”. Kur u pyetën për të komentuar rastin, Ambasada turke në Uashington tha se Ankaraja i jep “rëndësinë më të madhe” marrëdhënieve me Shtetet e Bashkuara dhe se do të punojë për të forcuar lidhjet me administratën e Biden. Ambasada Turke tha se “Turqia ka qenë një aleate e NATO-s për gati 7 dekada. Prokurimi S-400 nuk nënkupton në asnjë mënyrë një ndryshim strategjik të kursit për Turqinë. Turqia vazhdon të jetë një anëtare e përgjegjshme dhe e besueshme e NATO-s. Për mbi dy vjet, Turqia ka propozuar të krijojë një grup pune me përfshirjen e NATO-s, për të adresuar s hqetësimet në lidhje me S-400”. Deri më tani, administrata e Biden duket se po kërkon për një qasje të ekuilibruar – por duket se nuk dëshiron të le sjelljen p roblematike të Turqisë të mbetet e pakontrolluar. Nicholas Danforth, një koleg i vjetër jorezident në Fondacionin Grek për Politikën e Jashtme Evropiane dhe të Jashtme tha se “Ata padyshim që nuk po përpiqen të h edhin në erë marrëdhënien, nuk do të tregohen a rmiqësorë. Por ata nuk po tregohen as të matur. Po e bëjnë të qartë se nëse fejesa do të ndodhë, do të jetë në kushtet e SHBA”.
Turqia ka ofruar një degë ulliri, me Ministrin e Mbrojtjes Hulusi Akar që o projekton një model që do të lejonte Turqinë të magazinonte S-400 jashtë vendit – shfaqja e parë e dukshme e mirëbesimit nga ana e Ankarasë. Në një farë mase, kjo reflekton ndjeshmërinë politike në rritje të Erdoganit, e cila p ërkeqësohet vetëm nga s anksionet e SHBA. Ekonomia turke, e cila përballoi rënien e COVID-19 vitin e kaluar falë një valë të madhe huazimesh shtetërore, v uan si pasojë nga i nflacioni i lartë, një monedhë të z hytur dhe nga rritja e ndenjur e vendeve të punës. Partia e Drejtësisë dhe Zhvillimit e Erdogan, e cila përballet me një fushatë rizgjedhjeje në 2023, u mund në zgjedhjet lokale në Stamboll dy vjet më parë, duke nënvizuar d obësinë e saj politike në disa pjesë të vendit – nëse lejon domethënë zgjedhje të lira dhe të ndershme. Soner Cagaptay, drejtor i Programit të Kërkimeve Turke në Institutin e Uashingtonit për Politikën e Lindjes së Afërt tha se “Nëse do të kishte zgjedhje tani, ai nuk do të fitonte. Dhe nëse ai vendos të tërheqë një truk, nuk ka asnjë mënyrë pas asaj që ndodhi në SHBA që Biden të shikojë nga ana tjetër”, duke iu referuar pretendimeve të p abaza të ish-Presidentit të SHBA-ve Donald Trump për m ashtrim të votave në fushatën e vitit 2020, transmeton lexo.com.al.
Truku për administratën e Biden është që të mbajë një p resion mbi Turqinë duke ruajtur një aleancë u shtarake dekada të vjetër. Disa ish-zyrtarë amerikanë janë të s hqetësuar me bërjen e hershme të strategjisë së Biden, pasi ata ende e shikojnë Turqinë si një mbrojtje k ritike në krahun jugor të NATO-s dhe nuk e shohin flirtimin e Erdogan me Rusinë si një trend të qëndrueshëm. Lidhjet e mbrojtjes midis Shteteve të Bashkuara dhe Turqisë janë të thella: Departamenti i Mbrojtjes i SHBA strehon a rmë bërthamore në Bazën Ajrore Incirlik, më pak se 40 milje nga Deti Mesdhe dhe një sistem radari paralajmërimi i hershëm i NATO-s është vendosur në Turqi për t’u mbrojtur kundër s ulmeve të r aketave b alistike më tej në lindje. Gjithashtu, Turqia mbetet një aktor i rëndësishëm në rajonin e Detit të Zi, ku t ensionet Perëndim-Rusi janë rritur që kur Moska a neksoi në mënyrë të p aligjshme gadishullin e Krimesë në 2014. Një ish-zyrtar i lartë i SHBA i cili foli me Foreign Policy në kushte anonimiteti e quajti Turqinë një “a rmik natyror” të Rusisë dhe një mbrojtje e mundshme kundër e kspansionizmit iranian në Lindjen e Mesme.
Administrata e Biden këmbëngul se ajo mund të kërkojë llogaridhënie nga Turqia për p rapambetjen e vlerave demokratike dhe të mbajë një marrëdhënie të ngushtë si aleatë të NATO-s. Një zëdhënës i Departamentit të Shtetit tha se “Ne kemi interesa të përbashkëta në l uftën kundër t errorizmit, dhënien fund të k onfliktit në Siri dhe parandalimin e ndikimit d ashakeqës në rajon. Ne mund të mbështesim vlerat tona, duke përfshirë të drejtat e njeriut dhe shtetin e së drejtës, dhe të mbrojmë interesat tona duke mbajtur gjithashtu Turqinë në linjë me aleancën transatlantike për çështje k ritike”. Ambasada turke këmbëngul që vendi ruan vlerat demokratike duke thënë se “Të drejtat dhe liritë themelore garantohen me Kushtetutë. Turqia vazhdon të zbatojë reformat demokratike. Në këtë drejtim, u njoftua dje një Plan gjithëpërfshirës i Veprimit për të Drejtat e Njeriut, duke theksuar edhe një herë vullnetin e Turqisë në këtë drejtim”. Por marrëdhëniet institucionale që dikur ndihmuan të dy vendet të përballonin s tuhitë e kaluara janë duke u zhdukur. Gonul Tol, drejtor i studimeve Turke në Institutin e Lindjes së Mesme në Uashington tha se “Tradicionalisht, institucionet luajtën një rol të madh në lidhjet Turqi-SHBA”. Tol vuri në dukje se Ministria turke e Punëve të Jashtme dhe Departamenti i Shtetit i SHBA kanë punuar ngushtë në të kaluarën së bashku edhe kur liderët e tyre janë përplasur, transmeton lexo.com.al.
Ky zakon u i njorua nga Trump, kur Departamenti i Shtetit nganjëherë u gjend i m ënjanuar nga një president i cili nuk i besoi diplomatëve të karrierës dhe a nashkaloi këshilltarët e tij për të krijuar një raport personal me Erdoganin. Ish zyrtarët e Trump thanë se pavarësisht raportit personal të Trump dhe Erdogan, z hgënjimet filluan të zienin vonë në administratën Trump ndërsa Sekretari i Shtetit i atëhershëm Mike Pompeo filloi të humbiste durimin me Ankaranë. Ish zyrtari i lartë tha se homologu i Pompeo Mevlut Cavusoglu u pa si i v ështirë për të punuar, gjë që p engoi lidhjet, siç bëri edhe p resioni nga Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, të cilat e ngritën çështjen tek ish-zyrtarët se Turqia ishte një fuqi n gacmuese në rajon për shkak të lidhjeve të Erdogan me Vëllazërinë Myslimane. Në një rast në fund të tetorit 2020, Departamenti i Shtetit përgatiti një deklaratë rutinë për shënimin e Ditës së Republikës në Turqi, një festë e madhe kombëtare, por zyra e Pompeo parandaloi publikimin e deklaratës, sipas disa zyrtarëve me njohuri për këtë çështje (Departamenti i Shtetit nuk pranoi të komentonte).
E njëjta gjë vlen edhe për u shtrinë, thanë ekspertë dhe ish zyrtarë të tjerë, veçanërisht pasi qeveria e Erdogan a kuzoi shumë persona në institucionin u shtarak të Turqisë të cilët kishin lidhje të ngushta me homologët e SHBA-së dhe NATO-s për pjesëmarrje në përpjekjen për g rusht shteti. Mbi dy duzina oficerë turq, përfshirë ata të vendosur në një komandë të NATO-s në Virxhinia, kanë kërkuar azil në Shtetet e Bashkuara në vitet e fundit pasi janë përballur me a kuza të tilla, të cilat ata këmbëngulin se janë f alse. Mbështetja u shtarake amerikane për grupet kurde që l uftojnë Shtetin Islamik në Siri e a caruan më tej marrëdhënien institucionale. Në të kaluarën, “u shtria amerikane do të vinte gjithmonë në mbështetje të Turqisë dhe ishte një nga mbrojtësit më të mëdhenj të Turqisë kur Kongresi ose Shtëpia e Bardhë do të ktheheshin kundër Turqisë. Ky nuk është më rasti”, tha Merve Tahiroglu, një ekspert për Turqinë në Projektin për Demokraci në Lindjen e Mesme, transmeton lexo.com.al.
Shtytja më e a shpër e Uashingtonit ndaj Ankarasë, e ilustruar nga Trump që autorizoi s anksionet për blerjen e S-400 pas më shumë se një viti diskutimesh, mund të jetë f orcuar edhe më tej me administratën e re. I pyetur për të identifikuar se kush në administratën e ardhshme mund të ketë pikëpamje pro-Turqisë, ish-zyrtari i lartë nuk mund të përmendë një emërues të vetëm të ri që ata i shihnin si simpatizant ndaj Ankarasë. Por m osb esimi shkon në të dy anët. Erdogan ka s ulmuar vazhdimisht Perëndimin për mbështetjen e grupeve të a rmatosura kurde në Siri. Opinioni publik turk ka qenë k ritik në mënyrë të vazhdueshme si ndaj NATO ashtu edhe ndaj Shteteve të Bashkuara, i nxitur pjesërisht nga pretendimet e p abazuara të Erdoganit se Shtetet e Bashkuara luajtën një rol në n xitjen e përpjekjes së g rushtit të shtetit kundër tij. Disa ekspertë turq tregojnë për g abime të tjera të SHBA që p ërkeqësuan t ensionet nga këndvështrimi i Turqisë: m osmarrëveshjet rreth tërheqjes së NATO-s nga disa sisteme të mbrojtjes raketore Patriot kur t ensionet Turqi-Rusi u rritën në 2015; Politikat e SHBA mbi l uftën civile siriane; dhe mbështetja e SHBA për grupet kurde që l uftuan Shtetin Islamik – grupe që Turqia i etiketoi si organizata t erroriste.
Erdogan tha në një fjalim muajin e kaluar “Çfarë lloj aleance me NATO është kjo? Çështja e tyre nuk është të mbështesin refugjatët. Çështja e tyre është diçka tjetër. Ata veprojnë ende me t erroristët. Nga ana tjetër, ne e mbajmë l uftën tonë kundër t errorizmit dhe t erroristëve kudo dhe do të vazhdojmë ta bëjmë këtë. Ne i hapim zemrat tona për sa kohë që miqtë veprojnë si një mik. Përndryshe, ne do të bëjmë gjithçka që kemi bërë deri më tani”. Pavarësisht nga situata e r ënduar, sidoqoftë, shumica e ekspertëve thonë se marrëdhënia nuk do të p rishet. Për Perëndimin, kjo është akoma – siç ishte pothuajse 70 vjet më parë kur Turqia u bashkua me NATO – një çështje e gjeopolitikës: Turqia është shumë e rëndësishme gjeografikisht dhe shumë k ritike për qëndrimin e forcës amerikane në Lindjen e Mesme. Edhe zyrtarët amerikanë dhe evropianë që t ërbohen nga m ashtrimet e Turqisë në NATO nuk shkojnë kurrë aq larg sa të pyesin seriozisht nëse Turqia i përket aleancës. Për Ankaranë, është çështje sigurie dhe ekonomike. Ekonomia e Turqisë ka nevojë për lidhje me tregjet perëndimore dhe investimet, dhe pavarësisht s hpërthimit të t ensioneve, Erdogan nuk është i gatshëm të braktisë lidhjet e tij të thella me Perëndimin për r ivalët a utokratikë në Moskë ose Pekin, transmeton lexo.com.al.
Disa ekspertë besojnë se pragmatizmi i Erdogan në fund të fundit do të tejkalojë platformën e tij anti-perëndimore. Tahiroglu tha se “Si pragmatist, Erdogan nuk ka me të vërtetë shumë opsione të tjera se sa të ketë një marrëdhënie pune me Shtetet e Bashkuara. Turqia nuk është e pavarur nga energjia, ekonomia e saj nuk po lulëzon, u shtarakisht po bëhet më e pavarur, por i gjithë kompleksi i saj i suksesshëm u shtarak vendas është ende shumë i v arur nga licencat e SHBA. Ai ka nevojë për marrëdhënie të mira me BE dhe Shtetet e Bashkuara”. Në mesin e r etorikës a nti-perëndimore, Erdogan ka dërguar disa përpjekje diplomatike më të ngrohta drejt Uashingtonit. Ai tha në disa komente televizive në 20 shkurt se “Si Turqi, ne besojmë se interesat tona të përbashkëta me Shtetet e Bashkuara i tejkalojnë shumë ndryshimet në mendime. Turqia do të vazhdojë të bëjë pjesën e saj në një mënyrë të denjë për lidhjet e partneritetit aleat dhe strategjik midis dy vendeve”, ndërsa vuri në dukje se lidhjet me Uashingtonin janë “t estuar seriozisht”. Erdogan zbuloi gjithashtu një paketë reforme të martën që synon të parandalojë k ritikat e p rapambetjes demokratike të vendit.
Por edhe ata në Uashington që janë më të lodhur nga Erdogan, nuk e marrin marrëdhënien si të mirëqenë dhe thonë se duhet të ketë mënyra që të dy vendet të punojnë së bashku, që Ankaraja të mos kthehet përfundimisht drejt Moskës ose Pekinit. Spanberger tha se “Ne duhet të shënojmë linja të qarta në rërë, por duhet të sigurojmë gjithashtu që ka një rrugë për Turqinë për të rifilluar lidhjen me ne dhe me pjesën tjetër të aleatëve tanë të NATO-s. Sigurisht, ne nuk duam që turqit të kthehen drejt Rusisë në një shkallë më të gjerë. Ne nuk duam që ajo marrëdhënie të bëhet më e fortë”./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.
