Përse Erdogan ka braktisur Ujgurët?

Nga Kuzzat Altay/ Kanë kaluar tetë vjet që kur Presidenti turk Rexhep Taip Erdogan vizitoi Xinjiang, territorin gjoja autonom të banuar nga myslimanë ujgurë që jetojnë nën k ontrollin kinez. Dhe në vitin 2009, Erdogan e quajti s htypjen kineze të Ujgurëve një “g jenocid”, duke shkaktuar z emërimin e Pekinit dhe duke forcuar reputacionin e tij si një udhëheqës s fidues mysliman, i gatshëm t’i flasë të vërtetën pushtetit t otalitar. Tetë vjet duken si një jetë, duke pasur parasysh se sa Partia Komuniste Kineze ka s hkelur të drejtat e Ujgurëve në pothuajse çdo aspekt të jetës. Deri më tani, shumica e botës ka dëgjuar për miliona ujgurë që janë mbledhur në k ampe p ërqendrimi në Xinjiang (megjithëse askush nuk duket se po bën shumë për këtë). Pekini thotë se të i nternuarit po pastrohen nga e kstremizmi dhe po mësojnë se si të jenë qytetarë të mirë. Dhe se ata janë të lirë të largohen kur të duan. Si dikush, babai i të cilit u i nternua, u t orturua dhe u la i lirë nga një k amp kinez p ërqendrimi dy vjet më vonë me një këmbë të thyer, unë mund t’ju siguroj që këto k ampe nuk janë gjë tjetër veçse b urgje që mundësojnë s pastrimin etnik dhe g jenocid kulturor. Megjithatë, s htypja ujgure nuk filloi me k ampet. Edhe kur Erdogan ishte në Xinjiang, shumë ujgurë po përpiqeshin të dilnin jashtë. Ata e panë vizitën e Erdogan si një gjest solidariteti. Ujgurët janë një popull etnikisht turk, dhe gjuha jonë është e lidhur ngushtë me turqishten. Kështu që zhvendosja në Turqi kishte kuptim, veçanërisht duke marrë parasysh se si vendi u ofroi ujgurëve azil që nga viti 1952.

Fatkeqësisht, ajo që dukej si një ide e mirë në 2012 doli të ishte një shpresë e rr eme. Përpjekjet a utoritare të Erdoganit për të mbajtur p ushtetin në Turqi duke m bytur shtypin e lirë dhe duke b urgosur d isidentët e kanë bërë atë një aleat jo të lehtë për demokracitë liberale. Aq më tepër arsye që ai të shikojë te Presidenti rus Vladimir Putin dhe Presidenti kinez Xi Jinping ndërsa po p ërplaset me një ekonomi të dobët. Fatkeqësisht, kjo përkthehet shpesh në ndryshimin e politikës së Ankarasë ndaj 35,000 Ujgurëve të Turqisë, nga ofrimi i një strehe të sigurt deri te imponimi i s htypjes së çiltër. Shumica e ujgurëve e kanë pasur shumë më të vështirë të marrin leje qëndrimi ose shtetësi pas vitit 2014. Ata nuk mund të sigurojnë jetesën, por rr ezikojnë të i nternohen nëse kthehen në Xinjiang. Kina r efuzoi gjithashtu të rinovojë pasaportat e tyre. Gradualisht, një qeveri turke që supozohej t’u ofronte atyre liri tani po s ulmon shtëpitë e Ujgurëve, duke a rrestuar qindra njerëz dhe duke koordinuar d ëbimet me Pekinin, transmeton lexo.com.al.

Merrni si shembull Zinnetgul Tursun, një refugjat ujgur familja e të cilit ishte me fat të merrte statusin e banimit në Turqi. Dy vjet më parë, familja e saj (përfshirë dy të fëmijë të vegjël) u a rrestua papritmas. Tursun u konsiderua në mënyrë misterioze një migrant i p aligjshëm nga Taxhikistani dhe u dërgua përsëri në Kinë me fëmijët e saj. Ky lloj trajtimi është bërë rutinë për ujgurët në Turqi, të cilët tani jetojnë me f rikën e një p ersekutimi të mëtejshëm. Kjo po ndodh ndërsa Turqia largohet nga aleatët e saj të NATO-s dhe drejt Rusisë dhe Kinës. Kina sapo ratifikoi një marrëveshje e kstradimi me Turqinë në atë që ajo e quan një partneritet kundër t errorizmit. Erdogan ka mjaft aleatë në këtë status quo të ri. Merrni si shembull Dogu Perincek, kreun e Partisë Patriotike nacionaliste të krahut të majtë të Turqisë, i cili ka u shtruar ndikim serioz mbi marrëdhëniet Turqi-Kinë pasi u radhit me Erdoganin. Një ideolog Maoist dhe mbështetës i vendosur i Pekinit, Perincek krahasoi madje Ujgurët në një artikull me grupin m ilitant kurd, Partinë e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK).

Në dy vitet e fundit apo më shumë, Perincek është bërë avokati kryesor i vendit për një aleancë më të fortë me Kinën, duke arritur deri atje sa të d enoncojë k ritikën e SHBA ndaj politikës së Kinës në Xinjiang si “i mperialiste”. Ai lavdëron gjithashtu në mënyrë rutinore trajtimin e Pekinit ndaj ujgurëve. Kjo retorikë ka një efekt tek Erdogan, i cili e ka parë Perincekun si një aleat të vlefshëm në forcimin e ristrukturimit aktual të Ankarasë me Kinën. Por ka edhe arsye të tjera për qëndrimin më miqësor të Erdogan ndaj Kinës. Lira turke ishte tashmë në t elashe para se pandemia të do bësonte industrinë e turizmit të vendit. Ankaraja ka nevojë për ndihmën e Kinës. Dhëndri i Erdoganit Berat Albayrak bëri që Kina t’i huazojë Turqisë 3.6 miliardë dollarë në 2018. Banka Popullore e Kinës i dha 1 miliard dollarë para në dorë Ankarasë në 2019 për të stabilizuar ekonominë e saj të l ëkundur dhe Kina u bë gjithashtu importuesi më i madh i Turqisë vitin e kaluar. Erdogan nuk dëshiron ta rr ezikojë këtë fluks parash me retorikë rreth ujgurëve që do të z emëronte klientët e tij kinezë. Erdogan është një politikan d inak që s hfrytëzon çdo rast për të ngritur mbi reputacionin e tij global si një kampion kurajoz i myslimanëve të s htypur. Ai nuk e humb kurrë një shans të shprehet poetikisht në lidhje me atë se si Izraeli ose Franca apo edhe Bashkimi Evropian kontribuon në t ragjeditë e umetit, komunitetit mysliman. Prandaj duhet të jetë e v ështirë për Erdoganin të përmbahet nga citimi i s htypjes kineze ndaj ujgurëve për të vazhduar paraqitjet si mbrojtësi më i madh në botë i myslimanëve. Por ai nuk mundet ta bëjë ndërsa Pekini s htrëngon zinxhirin e tij rreth qafës, transmeton lexo.com.al.

Qeveria e SHBA e ka quajtur me të drejtë atë që Kina po u bën Ujgurëve si një k rim kundër njerëzimit. Vende të tjera nga Gjermania në Kanada kanë folur për ne. Nga ana tjetër, udhëheqësit myslimanë janë të gjithë në mënyrë të dukshme të heshtur. Kryeministri pakistanez Imran Khan është shumë i zënë me ruajtjen e vendit të tij si shteti i preferuar i Kinës. Ndërkohë, Princi i Kurorës i Arabisë Saudite Mohammed bin Salman ka mbrojtur k ampet e p ërqendrimit të Kinës. Dhe Irani, ndonjëherë k undërshtari i “i mperializmit perëndimor”, ka heshtur gjithashtu duke marrë parasysh lidhjet e tij të thella me Kinën. P ërvetësimi i Turqisë të këtyre mësimeve e ka kthyer atë nga një vend që të gjithë Ujgurët e admironin në një vend ku mijëra Ujgurë duan të ikin. Ata që janë mbërthyer në Turqi duhet të marrin azil në vende të tjera, por vetëm fjalët janë të lehta. Cilat vende do të bënin hap përpara në të vërtetë? Mund të jetë mundësia e fundit për t’i shpëtuar t orturave dhe v dekjeve për shumë njerëz./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.