Nga Vladimir Kara-Murza/ Këtë muaj, Vladimir Putin – tashmë udhëheqësi më jetëgjatë i Kremlinit që nga di ktatori sovjetik Joseph Stalin – nënshkroi një ligj që i lejon vetes të qëndrojë në detyrë deri në 2036, kur ai do të arrijë moshën e nderuar 83 vjeç. Yevgeny Roizman, kryetari i fundit i bashkisë së qytetit të katërt më të madh të Rusisë, Yekaterinburg, dhe një ku ndërshtar i shquar i Kremlinit tha me ironi se “hapi tjetër do të jetë që ata të miratojnë një ligj që i lejon Presidentit për të jetuar përgjithmonë”. Lëvizja e Putin-it u mundësua nga një seri ndryshimesh kushtetuese të kryera verën e kaluar nën mbulesën e pandemisë. E va rrosur në mes të një vargu befasues amendamendesh – 206 gjithsej – ishte dhe një klauzolë që i jep Putin-it një heqje personale nga kufijtë e mandatit presidencial, duke i lejuar atij të qëndrojë në Kremlin pas fundit të mandatit të tij aktual dhe përfundimtar në maj 2024.
Kremlini mund ta kishte bërë këtë ndryshim në një referendum të vërtetë – siç bëri, për shembull, di ktatori kilian Augusto Pinochet në 1988. Por ka një arsye të mirë pse Putin-i nuk guxoi – sepse ai e dinte që do të kishte dë shtuar. Edhe në Rusinë au toritare, ku njerëzit kuptohet se hezitojnë të ndajnë pikëpamje politike me të huaj, sondazhet treguan se perspektiva e sundimit të vazhdueshëm nga Putin-i kishte mbështetje nga vetëm 48 për qind e votuesve, me 47 për qind që ishin kundër. Sipas ligjit rus dhe detyrimeve ndërkombëtare detyruese të Rusisë, një referendum i mirëfilltë do të kishte siguruar rregulla të qarta bazë, një mundësi për të bërë fushatë nga të dy palët dhe vëzhgim të pavarur. Duke pasur parasysh kushte të tilla, Kremlini nuk ishte dukshëm i gatshëm të luante bixhoz për rezultatin, transmeton lexo.com.al.
Në vend të kësaj, verën e kaluar, paketa iu paraqit një “plebishiti” të përcaktuar keq – një term i huazuar nga di ktaturat f ashiste të Evropës të viteve 1920 dhe 1930 – që pë rbuzi parimet më themelore të ko nkurrencës zgjedhore. Asnjë fushatë nuk u lejua. Asnjë vëzhgues ndërkombëtar nuk u ftua. Institucionet shtetërore dhe media kombëtare punuan hapur për palën “Po”. Organizatat joqeveritare që gjurmuan votimin gjatë një jave gjetën prova të përhapura të de tyrimit të organizuar, votimit të shumëfishtë, mbushjes së votave dhe shkeljes së sekretit të votimit. Zyrtarisht, 78 për qind votuan në favor të ndryshimeve. Megjithatë, si udhëheqës të delegacionit amerikan në Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Asamblenë Parlamentare të Evropës, Senatori Roger Wicker dhe Alcee L. Hastings konkluduan vitin e kaluar se “rezultati i këtij votimi u vendos shumë përpara se të votohej”.
Qëndrimet publike mbeten të pandryshuara. Një sondazh i fundit nga agjencia e sondazheve Levada Center tregoi mbështetje për udhëheqjen e vazhdueshme të Putin-it të mbërthyer në 48 për qind, me 41 për qind në opozitë – domethënë, ata që nuk kanë frikë të pranojnë se janë në opozitë. Rusët e rinj janë me shumicë dërrmuese kundër Putin-it që të qëndrojë në pushtet, me ku ndërshtimin që arrin 51 për qind midis moshave 25 deri 39 vjeç dhe 57 për qind midis moshave 18 deri 24 vjeç – domethënë, ata rusë që nuk kanë njohur kurrë ndonjë udhëheqës tjetër. Denis Volkov, zëvendës drejtor në Levada Center tha se “Ne po shohim një lodhje në rritje me Putin-in. Edhe ata që mbështesin disa nga arritjet e tij të së kaluarës po thonë se ai ka qenë në pushtet për shumë kohë”. Të anketuarit që mbështesin sundimin e vazhdueshëm të Putin-it shpesh e bëjnë këtë pa dëshirë, duke përmendur mungesën e një alternative. Në të vërtetë, asnjë zgjedhje e vetme në Rusi që nga viti 2000 nuk është vlerësuar nga vëzhguesit ndërkombëtarë si e lirë dhe e drejtë. Votimi në 2024 nuk ka të ngjarë të jetë ndryshe. Përveç se në një aspekt të rëndësishëm, transmeton lexo.com.al.
Duke folur ligjërisht, Putin-i nuk ka të drejtë të kandidojë për President në 2024, pavarësisht ndryshimeve dhe ligjit të ri. Në çdo kapje të mëparshme të pushtetit, edhe kur ai shkelte qartë frymën e ligjit, Putin-i ishte i kujdesshëm për të pretenduar së ndiqte dispozitat e tij – siç bëri kur emëroi një president kukull (Dmitri Medvedev) për të anashkaluar kufijtë e mandatit në 2008, ose në zgjedhjet presidenciale të 2018, të cilat u mbajtën pa kundërshtarë të vërtetë, por teknikisht ishin në përputhje me rregullat. Jo më gjate. Ndryshimet kushtetuese të vitit 2020 thyen ligjin – jo vetëm frymën, por edhe dispozitat – në tre mënyra të rëndësishme. Së pari, ligji rus ndalon në mënyrë specifike kalimin e ndryshimeve kushtetuese kolektive. Së dyti, dy seksionet e para të kushtetutës ruse nuk mund të ndryshohen përveçse nga një konventë kushtetuese (e cila nuk u përmbush); ato u ndryshuan në mënyrë di nake, duke ndryshuar seksione të tjera. Së treti, siç është vërejtur tashmë, “plebishiti” që ratifikon ndryshimet ishte një mas htrim. Një rezolutë e Parlamentit Evropian e miratuar vitin e kaluar nxori përfundimin e pashmangshëm se ndryshimet kushtetuese në Rusi janë miratuar “në mënyrë të pal igjshme”.
Muajin e kaluar, ky përfundim u përforcua nga organi më i lartë i ligjit kushtetues të Evropës, Komisioni i Venecias, në opinionin e tij historik. Ndryshimet kushtetuese të Rusisë “mund të përbëjnë një rr ezik serioz për sundimin e ligjit”, tha komisioni dhe arriti në përfundimin se procedura për miratimin e tyre ishte “qartë e papërshtatshme”. Sa i përket kufijve të mandatit presidencial, ekspertët kryesorë ligjorë të Evropës kanë vërejtur se ata duhet të shërbejnë si “një kontroll kundër rr ezikut të abu zimit të pushtetit” dhe se përjashtimi i Putin-it “kundërshton vetë logjikën” e këtij parimi. Mund të ketë vetëm një pasojë politike nga ky vendim ligjor: mosnjohja ndërkombëtare e çdo përpjekjeje nga Putin-i për të tejkaluar mandatin e tij – dhe kështu të uz urpojë pushtetin, këtë herë jo vetëm politikisht por edhe ligjërisht. Legjitimiteti duhet të jetë një gur themeli i marrëdhënieve ndërkombëtare. Ishte zgjedhja e Putin-it për të ndarë mbetjet e tij të fundit të asaj – dhe qeveritë perëndimore duhet të përgjigjen në përputhje me rrethanat./TheWashingtonPost/Lexo.com.al/e.c.
