Nga Max Boot/ Vitet 1930 ofrojnë shembullin paradigmatik të rreziqeve të lejimit të gërryerjes të normave ndërkombëtare. Në vitin 1931, Japonia pushtoi rajonin kinez të Manchuria. Në vitin 1935, Italia fashiste pushtoi Abyssinia (Etiopinë). Në vitin 1936, Adolf Hitler rimilitarizoi Rhineland-in në kundërshtim me Traktatin e Versajës. Në vitin 1937, Japonia filloi një pushtim brutal të Kinës. Në 1938, Gjermania aneksoi Austrinë dhe pushtoi Sudetenland në Çekosllovaki. Shpërthimi i Luftës së Dytë Botërore në 1939 u bë një përfundim i paralajmëruar, sepse demokracitë perëndimore lejuan që një normë pas tjetrës të shkelej pa u ndëshkuar.
Kjo na sjell në incidentin e Ryanair të dielën. Një avion irlandez që fluturonte nga Athina në Vilnius, Lituani, u pengua nga një aeroplan luftarak MiG-29 mbi hapësirën ajrore bjelloruse dhe u detyrua të ulej në Minsk. Regjimi bjellorus pretendoi se kishte një bombë në bord. Por nuk u zbulua asnjë bombë. Ky ishte një mashtrim transparent nga diktatori bjellorus Alexander Lukashenko për të arrestuar një nga kritikët e tij më me ndikim – gazetarin e opozitës Roman Protasevich, i cili ishte në bordin e fluturimit. Tani, Protasevich përballet me 12 vjet burg për akuza të rreme të terrorizmit, transmeton lexo.com.al.
Kryeministri polak Mateusz Morawiecki ka të drejtë: “Rrëmbimi i një aeroplani civil është një akt i paparë i terrorizmit shtetëror. Nuk mund të mbetet pa u ndëshkuar”. Nevoja për të mbajtur Bjellorusinë përgjegjëse është gjithnjë e më e madhe sepse ne kemi parë që normat kundër agresionit ndërkombëtar të gërryhen në mënyrë të vazhdueshme në vitet e fundit. Në vitin 2008, burri i fort rus Vladimir Putin pushtoi Gjeorgjinë dhe, pas një lufte të shkurtër, gdhendi regjime kukulla në Osetinë e Jugut dhe Abkhazinë. Trupat ruse ende zënë një të pestën e territorit gjeorgjian. Në vitin 2014, Putin kapi Krimesë nga Ukraina dhe nisi një pushtim me aleatë nga separatistët rusë të Ukrainës lindore që vazhdon deri më sot. Po atë vit, një avion malajzian u rrëzua nga një raketë ruse mbi Ukrainën, duke vrarë të gjithë 298 pasagjerët në bord. Vetëm disa javë më parë, Putin po grumbullonte forca në kufirin e Ukrainës, duke ngritur një kërcënim të nënkuptuar se trupat ruse do të zgjeronin sulmet e tyre.
Ndërkohë, agjentët e Putinit kanë kryer veprime mizore agresioni në Perëndim. Republika Çeke ka fajësuar një njësi të inteligjencës ushtarake ruse për një seri shpërthimesh në një depo municionesh çeke në 2014. Kjo është e njëjta njësi që akuzohet se ka përdorur një agjent nervor për të vrarë një disident rus dhe vajzën e tij në Britani në 2018 Mos të harrojmë, Putini sulmoi gjithashtu zgjedhjet e SHBA-së në 2016 dhe 2020 – në rastin e parë ndihmoi me sukses për të zgjedhur Donald Trump. Putini ka burgosur gjithashtu udhëheqësin e opozitës Alexei Navalny, transmeton lexo.com.al.
Kina, gjithashtu, i ka shpëtuar përçmimit të ligjit ndërkombëtar. Udhëheqësi i saj, Xi Jinping, po vepron sikur një gjykatë ndërkombëtare nuk vendosi kurrë se nuk ka të drejtë të ushtrojë sovranitet mbi pjesën më të madhe të Detit të Kinës Jugore – një pjesë ujore që mbart një të tretën e transportit global. Së pari, Kina ndërtoi dhe fortifikoi ishuj artificialë në det. Tani po mbush ujërat me anije peshkimi nominalisht të pavarura. Në mars, 220 anije kineze u ankoruan rreth Whitsun Reef në Ishujt Spratly, duke përzënë anijet filipinase edhe pse zona është pjesë e zonës ekonomike ekskluzive të Filipineve. Kina ka rritur gjithashtu fluturimet ushtarake pranë hapësirës ajrore të Tajvanit, duke rritur presionin mbi një demokraci të zënë në luftë. Dhe pastaj, natyrisht, ka shkelje të tmerrshme të të drejtave të njeriut të Kinës kundër Ujgurëve, të cilat janë përshkruar si “gjenocid” nga Departamenti i Shtetit, dhe goditja e saj ndaj Hong Kongut në shkelje të Deklaratës së Përbashkët Sino-Britanike të vitit 1984.
Irani është një vend tjetër që po bën atë që do. Që kur Trump doli marrëzisht nga marrëveshja bërthamore, Irani ka përshpejtuar me shpejtësi pasurimin bërthamor, duke iu afruar një aftësie “shpërthimi” për të ndërtuar një armë bërthamore në shkelje të Traktatit të Mos Përhapjes së 1968. Teherani po mbështet gjithashtu Hamasin, Hezbollahun, regjimin e Assadit në Siri dhe Houthët. Besohet të jetë përgjegjës për një seri të vazhdueshme sulmesh me raketa dhe drone nga Houthi ndaj Arabisë Saudite, princi i kurorës së të cilit nga ana e tij i ka shpëtuar përgjegjësisë për vrasjen e banorit të SHBA dhe kolumnistit që kontribuonte në Post Jamal Khashoggi, transmeton lexo.com.al.
Në fund, mos harroni Korenë e Veriut: Diktatori i saj, Kim Jong Un, dërgoi agjentë të fshehtë për të vrarë gjysmë vëllain e tij me një agjent nervor në aeroportin e Kuala Lumpur në Malajzi në 2017. Ne ndoshta nuk po marshojmë drejt Luftës së Tretë Botërore – megjithëse agresioni kinez dhe rus e rrit atë rrezik (Lexoni librin e Elliott Ackerman dhe James Stavridis “2034: A Novel of the Next War” për një skenar tronditës të luftës). Ajo që ne po shohim padyshim është një erozion i shpejtë i normave ndërkombëtare pasi shtetet mashtruese zbulojnë se ata mund të bëjnë atë që duan. Kjo po e bën botën një vend më kaotik dhe më të rrezikshëm.
Ulja me forcë e fluturimit të Ryanair duhet të shihet në këtë këndvështrim – jo si një incident i izoluar, por si pjesë e një modeli të diktatorëve që testojnë Perëndimin me një guxim gjithnjë e më të madh. Kjo e bën më të domosdoshme që Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të bëjnë më shumë sesa të lëshojnë denoncime rituale të piraterisë ajrore të Lukashenkos. Lukashenko duhet të paguajë një çmim kaq të lartë për këtë agresion sa që do të ndalë tiranët e tjerë dhe do të fillojë të rregullojë strukturën e copëtuar të së drejtës ndërkombëtare./TheWashingtonPost/Lexo.com.al/e.c.
