Argument/ Më e mira që dikush mund të shpresojë me Iranin është shumë e k eqe

Nga Thomas L. Friedman/ Meqenëse Irani dhe SHBA zhvilluan më shumë bisedime këtë javë në përpjekje për të ringjallur marrëveshjen e tyre b ërthamore, me një progres të raportuar, dua të ndaj pikëpamjet e mia mbi këtë temë: Unë e mbështeta marrëveshjen fillestare të negociuar nga Barack Obama në 2015. Unë nuk e mbështesja Donald Trump ku ai e rr ëzoi atë në 2018, por kur ai e bëri, shpresova se ai do të përdorte d himbjen ekonomike që kjo shkaktoi për të bindur Iranin të përmirësonte marrëveshjen. Trump d ështoi në këtë, duke e lënë Iranin të lirë për t’iu afruar më shumë se kurrë një b ombe. Unë mbështes Joe Biden i cili po përpiqet të ringjallë marrëveshjen. Dhe unë mbështes përpjekjet e f shehta të Izraelit për të s abotuar aftësinë e Iranit për të ndërtuar ndonjëherë një a rmë b ërthamore – pavarësisht nga marrëveshja. Nëse kjo tingëllon k ontradiktore, kjo ndodh sepse thjesht tingëllon kështu. Ekziston një fije bashkuese që kalon nëpër të gjitha: B allafaqimi në mënyrë efektive me r egjimin islamik të Iranit – në një mënyrë që eliminon përgjithmonë sjelljen e tij d ashakeqëse – është i pamundur.

Irani është shumë i madh për t’u p ushtuar; r egjimi është shumë i mbrojtur për t’u rr ëzuar nga jashtë; i mpulset e saj më të e rrëta për të d ominuar fqinjët e saj arabë suni dhe për të s hkatërruar shtetin hebre janë shumë të rr ezikshme për t’u i njoruar; dhe njerëzit e saj janë tepër të talentuar për t’u mohuar përgjithmonë aftësinë b ërthamore. Pra, kur merreni me Iranin, ju bëni atë që mundeni, ku mundeni, si mundeni, por duke pasur parasysh që (1) perfekti nuk është në menu dhe (2) R egjimi I slamik i Iranit nuk do të ndryshojë. Nuk është “k eqkuptuar”. Pas 42 vjetësh, disa gjëra janë të qarta: klerikët s undues të Iranit kultivojnë dhe festojnë k onfliktin me Amerikën dhe Izraelin si një mjet thelbësor për të mbajtur veten në p ushtet dhe për të mbajtur Garden e tyre R evolucionare të financuar me bollëk dhe njerëzit e tyre nën g rushtin e tyre të h ekurt, të p rivuar nga një zë i vërtetë në të ardhmen e tyre ose aftësinë për të realizuar potencialin e tyre të plotë, transmeton lexo.com.al.

R egjimi ishte mjaft i lumtur për të përdorur burimet e fituara nga heqja e s anksioneve nga Amerika në marrëveshjen e vitit 2015 jo vetëm për të ndërtuar më shumë rrugë dhe shkolla, por edhe për të financuar dhe a rmatosur shiitë arabë pro-iraniane në mënyrë që ata të mund të d ominonin sunitët arabë në Irak, Liban, Siri dhe Jemen. Kjo siguroi që të katër mbetën shtete arabe të d obëta ose të d ështuara, të p aaftë për të k ërcënuar Teheranin ose për të prodhuar ndonjë demokraci të vërtetë multisektariane që do ta vinte në s iklet. Të premten, Irani do të mbajë një f arsë të zgjedhjeve presidenciale, me iranianët që do të jenë “të lirë” për të votuar për cilindo nga kandidatët e para-aprovuar të r egjimit. Parashikohet një pjesëmarrje rekord e ulët. Asgjë nga këto nuk do të ndryshojë për sa kohë që ajatollahët të jenë në pushtet. Dhe, për të qenë të sinqertë, jo vetëm që ata kanë qenë të qëndrueshëm për 42 vjet, por gjithashtu kanë qenë edhe presidentët e SHBA dhe kryeministrat izraelitë. Strategjitë e tyre mund të përmblidhen si më poshtë: Përpiquni të merrni gjithmonë marrëveshjen më të mirë me Iranin që paratë mund të blejnë.

Ose, më konkretisht, përpiquni të merrni gjithmonë marrëveshjen më të mirë që heqja ose vendosja e s anksioneve ose l ufta e f shehtë mund të blejë. Por asnjëherë mos zgjidhni p ërmbysjen e r egjimit me f orcë. M jerisht, klerikët qeverisës të Iranit janë të mbijetuar m endjehollë. Ata mund ta bluajnë mendjen tuaj nga 100 milje larg. Dhe kur arritën në përfundimin se askush nuk do të guxonte në të vërtetë të përpiqej t’i rr ëzonte ose s hkatërronte objektet e tyre b ërthamore – pa marrë parasysh sa shpesh udhëheqësit amerikanë ose izraelitë kanë thënë se “asgjë nuk është jashtë tryezës” – këta klerikë të mençur dhe të p amëshirshëm gjetën një mënyrë për të mos heqin dorë nga kapaciteti i tyre b ërthamor. Negociatat vinin gjithmonë në të njëjtën pikë: përpjekja për të marrë më të mirën nga Irani që paratë ose veprimet e f shehta mund të blinin. Përkundër të gjitha fjalimeve të a shpra të Trump, dhe madje edhe me v rasjen e tij të l uftëtarit të lartë nëntokësor të Iranit, Qassim Suleimani, “Trump nuk kishte asnjë strategji diplomatike për të përdorur fushatën e tij të “p resionit m aksimal” në objektiva të arritshëm që do të përmirësonin marrëveshjen b ërthamore të Iranit ose të k ufizonin aktivitetet rajonale të Iranit”, tha Robert Litwak, nënkryetar i lartë i Qendrës Wilson dhe autor i “Menaxhimi i Rre ziqeve B ërthamore”. Ai shtoi shtoi se “Ai nuk ishte i gatshëm të përdorte f orcën m aksimale. Kështu, iranianët veç a pritën që ai të largohet”, transmeton lexo.com.al.

Jam i lumtur për këtë. Unë nuk mbështes d etyrimin e ndryshimit të r egjimit në Teheran nga jashtë. Ky është një projekt që vetëm populli iranian ka të drejtën dhe f uqinë për ta bërë. Kjo është arsyeja pse unë mbështes të gjitha këto mënyra të ndryshme për të marrë më të mirën që paratë dhe veprimet e f shehta që mund të blejnë – por nuk kam iluzione se ato do ta bëjnë Iranin një fqinj të mirë. Siç thotë shprehja, “P roblemet kanë zgjidhje, por dil emat kanë b rirë”. Dhe menaxhimi i l uftës me këtë r egjim iranian është që të zhvendosemi përgjithmonë para dhe mbrapa në b rirët e një d ileme. Ky realitet, megjithatë, po shkakton tani një p ërçarje të qetë, por serioze midis SHBA dhe Izraelit. Dhe ndërsa qeveria izraelite pas Bibi Netanyahu do ta trajtojë atë më qetësisht, ajo e di tashmë që Joe Biden është një m ace ndryshe.

Nuk është vetëm që Biden nuk do t’i lejojë kryeministrit të ri të Izraelit çdo tekë të tij në mënyrën se si Trump bëri me Bibin. Është që Biden është fokusuar fort në sigurimin e asaj që ai mendon se është interesi kryesor strategjik i Amerikës në Lindjen e Mesme – parandalimin e Iranit nga krijimi i një a rme b ërthamore që do të d etyrojë Turqinë dhe të gjitha shtetet arabe të bëhen edhe ato b ërthamore, duke h edhur në e rë rendin global të mospërhapjes së a rmëve b ërthamore dhe duke e bërë rajonin një k ërcënim gjigant për stabilitetin global. Ekipi i Biden beson se fushata e p resionit m aksimal të Trump nuk e zvogëloi sjelljen d ashakeqëse të Iranit në rajon. Pra, Biden dëshiron që të mbyllë të paktën programin bë rthamor të Iranit për një kohë dhe më pas të përpiqet të zb ehë p roblemet e tij rajonale në mënyra të tjera. Në të njëjtën kohë, Biden dëshiron të përqendrohet më shumë në ndërtimin e kombit në vend dhe në k undërshtimin e Kinës, transmeton lexo.com.al.

R eplika izraelite është se SHBA do të paguajë Iranin për të k ufizuar një a rmë bërthamore që nuk ka gjasa të përdorë ose të përhapet ndonjëherë – ndërsa e çliron atë, dhe, në fakt e financon atë, për të zhvilluar dhe përhapur a rmët konvencionale më të sofistikuara që mund të përdoren: r aketat inteligjente me precizion që Irani po dërgon tek aleatët e tij të Hezbollahut në Liban dhe Siri që synojnë Izraelin. Izraeli nuk ka gjasa ta tolerojë këtë ar më të mbushur drejtuar k okës së saj, ndërsa klerikët e Iranit ulen rehat në Teheran. Në l uftën e vitit 2006 në Liban, Hezbollahut iu desh të gjuante rreth 20 raketa jo inteligjente, të pa-drejtuara, tokë-tokë me rreze të k ufizuar për të dë mtuar një objektiv të vetëm izraelit. Me r aketa me udhëzime dhe me rreze më të gjata të drejtuara nga GPS të siguruara nga Irani, Hezbollahut mund t’i duhet të hedhë vetëm një r aketë në çdo nga 20 caqet në Izrael – reaktorin e tij b ërthamor, aeroportin, portet, termocentralet, fabrikat e teknologjisë së lartë dhe bazat u shtarake – me një probabilitet të lartë të d ëmtimit të të gjithëve.

Ekipi i Biden thotë se është i përkushtuar për të f renuar këtë k ërcënim përmes bisedimeve me Iranin – pasi rivendosjes së marrëveshjes bë rthamore. Për këtë gjë izraelitët pyesin: Faleminderit, por çfarë fuqie do të keni pasi të keni hequr kaq shumë s anksione? Kam një ide: Një mënyrë për të zbutur t ensionin midis SHBA dhe Izraelit do të ishte që Biden të provonte një iniciativë të re r adikale diplomatike – një blerje me kushte iraniane në Siri. Siria kontrollohet sot në mënyrë efektive në sektorë të ndryshëm nga tre fuqi joarabe – Rusia, Turqia dhe Irani. Rusia nuk është e dashuruar me forcat iraniane në Siri së bashku me forcat e saj, por i duheshin për të ndihmuar  s hkatërrimin e a rmiqve demokratikë dhe i slamikë sunitë të përfaqësuesit të saj, d iktatorit sirian Bashar al-Assad, transmeton lexo.com.al.

Biden dhe shtetet arabe të Gjirit mund të shkojnë te rusët dhe Assadi me këtë ofertë: P ërzini f orcat iraniane nga Siria dhe ne do të trefishojmë çdo ndihmë financiare që Irani i jep Sirisë dhe do të biem dakord në mënyrë të h eshtur që Assad (edhe pse një k riminel l ufte) mund të qëndrojë në p ushtet për një periudhë të afërt. U shtria e Izraelit do të mbështesë këtë marrëveshje, sepse t hyerja e urës tokësore siriane që Irani përdor për të mbajtur Hezbollahun të furnizuar me r aketa do të ishte një ndryshim loje. Po, do të ishte një marrëveshje c inike. Për të cilën unë them: (1) Është Lindja e Mesme, njerëz. Dhe (2) P roblemet kanë zgjidhje, por d ilemat kanë brirë./NYT/Lexo.com.al/e.c.