Gjykata e Strasburgut ka dalë në një përfundim në lidhje me vrasjen e Aleks Nikës në protestën e 21 janarit të vitit 2021, i cili u vra nga plumbat e Gardës, ku nënvizohet se ka dy shkelje: që shteti ka përgjegjësi për vrasjen e më pas moszbardhjen e vrasjes.
Në konkluzionet e Gjykatës së Strasburgut, një material prej 48 faqesh, thuhet se ‘ligji i kohës dhe plani masave të Gardës ishin me shkelje dhe nuk garantonin jetën, pra shteti ka përgjegjëis për vrasjen‘. Gjithashtu edhe mos zbardhja e ngjarjes është në shkelje.
Në konkluzionet e Gjykatës së Strasburgut, thuhet se përdorimi i armës nga Garda që rezultoi në vdekjen e Aleks Nikës nuk ishte në përputhje me artiullin 2 të Konventës që ka të bëjë me mbrojtjen e jetës së njeriut.
‘’Gjykata ka gjetur mangësi në kuadrin ligjor që rregullon përdorimin e armëve potencialisht vdekjeprurëse në lidhje me operacionet e kontrollit të turmës në përgjithësi, defekte serioze në planifikimin dhe kontrollin e ngjarjes në shqyrtim dhe një dështim për të demonstruar se përdorimi i forcës vdekjeprurëse nga oficerët e Gardës Kombëtare, që rezultoi në vdekjen e anëtarit të familjes së aplikantit ishte absolutisht e panevojshme, duke pasur parasysh rrethanat. Qeveria ka pranuar se një përdorim i tillë i forcës ishte joproporcional’’, – thuhet në konkluzionet e gjykatës.
Pjesë e zbardhur nga konkluzionet e Gjykatës së Strasburgut
Disa nga mangësitë e përgjithshme në fazat e hershme të hetimit penal:
109. Deklaratat e mëvonshme të nxituara publike të bëra nga të lartët zyrtarët thonë se viktimat ishin qëlluar nga një distancë e afërt dhe me armë që ishin të ndryshme nga ato që përdoreshin nga Garda Kombëtare ose forcat policore ngrenë dyshime nëse autoritetet ekzekutive u angazhuan që në fillim për të hedhur dritë të plotë mbi ato ngjarje të rënda dhe për të mos devijuar apo ndërhyrë në mënyrë të papërshtatshme hetimin penal.
110. Ato dyshime nuk u hoqën nga ashpërsia e kryeministrit të atëhershëm kritika ndaj linjës së hetimit të prokurorit dhe personalit të lartpërmendur sulmet ndaj Prokurorit të Përgjithshëm, i cili u vërejtën edhe nga Komisioneri. Për më tepër, është e rëndësishme që komisioni hetimor parlamentar ishte i shpejtë themeluar paralelisht me hetimin penal në vazhdim – jo për qëllimin e sqarimit të fakteve dhe përgjegjësisë së mundshme të shtetit për ngjarjet e 21 janarit 2011, por për të hetuar për të dyshuar abuzimet e kryera nga prokurorët që hetojnë ngjarjet; Prokurori u thirr dhe iu nënshtrua kritikave të ashpra publike nga anëtarët e atij komisioni. Gjykata konsideron se këto veprime, parë në kontekstin e tyre të përgjithshëm, nuk mund të mos kishin një ndikim negativ në efektivitetin e hetimit – jo vetëm sepse potencialin e tyre për të larguar dëshmitarët e mundshëm nga bashkëpunimi me hetim në vazhdim.
112. Mosekzekutimi i urdhrave të arrestit çoi në humbjen e tetëmbëdhjetë ditëve, ndërmjet datës kur janë lëshuar urdhrat e arrestit dhe datës në të cilën prokurorët kanë mundur pyetje të dyshuarit kryesorë. Me e rendesishmja, përveç humbjes së kohës së çmuar, autoritetet humbën në mënyrë të pakthyeshme mundësia për të marrë në pyetje të dyshuarit menjëherë pas incidentit, duke minimizuar kështu çdo mundësi për marrëveshje të fshehtë ose shtrembërim të së vërtetës.
114. Më e rëndësishmja, fakti që një pjesë e madhe e video incizimeve u fshinë menjëherë pas kësaj incidenti, siç përcaktohet nga gjykatat kombëtare, ngre shqetësime serioze lidhur me nëse fshirja e tyre mund të ketë qenë e qëllimshme dhe e kryer për këtë qëllim të fshehjes së së vërtetës. Këto dyshime nuk u shpërndanë nga vendasit, procedurat, të cilat nuk ishin në gjendje të përcaktonin rrethanat e sakta dheidentitetin e personit(ve) që kishte urdhëruar dhe kryer fshirjen e regjistrimet ndërkohë që supozohej se kishin qenë në ruajtje të Kombëtares Personeli i rojes. Përveç pyetjes nëse fshirja e regjistrimet mund t’i atribuohen qeverisë së paditur, vëren Gjykata se regjistrimet u ruajtën në një disk të jashtëm që ndodhej në salla e serverit të Kryeministrisë; duke pasur parasysh se ata ishin në nën kujdestarinë e autoriteteve vendase, ato autoritete ishin nën një detyrimi për t’i mbajtur ato të paprekura dhe të sigurta nga çdo ndërhyrje e palëve të treta.
(β) Dështimi për të hetuar në mënyrë adekuate përgjegjësinë e mundshme për kthesën e ngjarjet nga ana e komandantëve në terren
115. Gjykata vëren, në bazë të materialit në dispozicion të saj, se hetimi penal duket se është fokusuar ekskluzivisht në identifikimin e personit që ishte drejtpërdrejt përgjegjës për vdekjen e A.N. dhe se nuk u bë asnjë hetim nëse veprimet apo mosveprimet nga ana e oficerët komandues të Gardës Kombëtare më 21 janar 2011 mund të kenë kontribuar në vdekjen e A.N.
116. Kërkuesit argumentuan se të shtënat e njëkohshme vdekjeprurëse të katër protestues, dhe lëndimet jo vdekjeprurëse të shkaktuara shumë të tjerëve, nuk munden të pajtohen me versionin e ngjarjeve sipas të cilit Garda Kombëtare oficerët kishin qëlluar me armë individualisht; kërkuesit argumentuan më tej që në fakt, parë së bashku me prova të tjera, sugjeronte fuqishëm se ishte dhënë një urdhër i përgjithshëm për të qëlluar drejtpërdrejt në turmë. Këto pretendime ngrenë një sërë pyetjesh me vend në lidhje me cilësinë e hetimit.
120. Nuk i takon Gjykatës t’i zgjidhë këto mosmarrëveshje faktike ose të hyjë dyshojnë në gjetjet faktike të gjykatave kombëtare, përveç nëse ekzistojnë arsye të forta për ta bërë këtë. Sido që të jetë, duket qartë se një sërë rrethanash dhe indikacionet që mund të kishin hedhur më shumë dritë mbi këto aspekte nuk ishin hetuar në thellësi nga autoritetet kombëtare. Këto përfshijnë: si tashmë vihet re, dështimi për të rindërtuar kronologjinë e saktë të lëndimeve me armë zjarri mbështetur nga demonstruesit dhe lokacionet përkatëse në të cilat viktimat kishin qëndruar në këmbë kur u qëlluan; dështimi për të analizuar sistematikisht karakteristikat mjekoligjore të plagëve me armë zjarri të marra nga ata të shumtë demonstruesit që kishin pësuar lëndime jo vdekjeprurëse (përfshirë në lidhje me këndi dhe trajektorja e predhave), të cilat do të plotësoheshin gjetjet në lidhje me katër personat që kishin humbur jetën; dhe dështimi për të llogaritur numrin e madh të shenjave të lëna nga predha të gjetura, në niveli i lartësisë njerëzore, në gardhin metalik në të dyja anët e portës së hyrjes, ku kishte ndodhur pjesa më e madhe e konfrontimit të dhunshëm .
121. Të marra së bashku, këto mangësi janë të mjaftueshme për Gjykatën te arrijnë në përfundimin se autoritetet kombëtare nuk arritën seriozisht dhe në mënyrë adekuate te ndjekin disa linja kyçe të hetimit në lidhje me natyrën e çdo urdhri të dhënë nga ata në zinxhirin komandues gjatë ngjarjeve – duke përfshirë por jo kufizuar në përdorimin e zjarrit vdekjeprurës dhe mundësinë që demonstruesit të kenë janë shënjestruar drejtpërdrejt nga personeli i armatosur.
122. As një hetim i çfarëdo lloji nuk u ndërmor nga asnjë vendas autoriteti për të përcaktuar nëse më 21 janar 2011 ka pasur çdo dështim në lidhje me planifikimin, koordinimin dhe zbatimin e shtetit apo
detyrat e agjentëve. Në mënyrë të ngjashme, nuk ka asnjë provë përpara Gjykatës për të treguar këtë grupi i punës qeveritar (nën të cilin Administrata e Tiranës Gjykata u mbështet në vendimin e saj – shih paragrafin 86 më lart) ose ndonjë publik tjetër autoriteti ka kryer një hetim të tillë.
Një hetim i hollësishëm i kësaj natyre mund te kishte hedhur dritë nëse ndonjë faktor tjetër shtesë – si mungesa të çdo koordinimi midis Gardës Kombëtare dhe policisë dhe dështimit nga ana e oficerëve të Gardës Kombëtare dhe policisë për të ushtruar ndonjë pasqyrë dhe komandim efektiv – luajti ndonjë rol në ngjarjet që çuan në humbjen e jetës në atë ditë, duke përfshirë të shtënat me armë zjarri ndaj A.N. . Një hetim kaq i detajuar mund të kishte nxjerrë përfundime që do të kishin ndihmuar në parandalimin e incidenteve të ngjashme që ndodhin në të ardhmen.
