Brenda grushtit të shtetit ekzekutiv të Turqisë

Është ende shumë herët për të thënë nëse vala aktuale e zemërimit dhe zhgënjimit popullor në Turqi do të evoluojë në një lëvizje koherente të aftë për të ngritur një opozitë të besueshme ndaj presidentit Rexhep Tjip Erdogan. Por një gjë duhet të jetë e qartë për partinë kryesore të opozitës: kur loja është e trukuar, shpresa e vetme është ta përmbysësh atë.

Nga Umut Özkırımlı

Më në fund ndodhi: Ekrem İmamoğlu, kryebashkiaku i Stambollit dhe sfiduesi më i frikshëm i mundshëm i presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan në zgjedhjet presidenciale të vitit 2028, u arrestua zyrtarisht me akuza të dobëta korrupsioni, pas katër ditësh në paraburgim. Lëvizja pritej prej kohësh dhe nuk mund të hidhet poshtë si një manovër e thjeshtë politike. Mund të mos duket kështu, por kështu ndodhin shpesh grushtet e shtetit në ditët e sotme: pa gjak dhe pa zhurmë përveçklithmës së një demokracie që vdes në pranga.

Pas 23 vjetësh në pushtet, dhe me ekonominë e Turqisë në kolaps, Erdogan e di se asnjë zgjedhje – qoftë edhe një e manipuluar – nuk është e sigurt. Kjo i la atij dy opsione: të anulonte zgjedhjet ose të hiqte qafe ndonjë kundërshtar të besueshëm. Por koha kishte rëndësi. Para se të bënte lëvizjen e tij, ai duhej të sigurohej që shahu gjeopolitik të ishte rregulluar në favor të tij.

Kjo nënkuptonte ndërmjetësimin e një armëpushimi me Partinë e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK). Kjo nënkuptonte gjithashtu parandalimin e çdo kundërshtimi nga Bashkimi Evropian. Për këtë qëllim, Erdogan vuri në dukje mundësinë e lëshimit të flukseve të emigrantëve drejt Bashkimit Evropian – një kërcënim që fitoi forcë pas rënies së regjimit të diktatorit sirian Bashar al-Assad, të cilin ai vetë e ndihmoi të krijohej. Dhe ai vuri në lëvizje muskujt ushtarakë të Turqisë në një kohë kur angazhimi i Amerikës ndaj NATO-s është i dyshimtë, në rastin më të mirë, duke përcjellë kështu një mesazh të qartë se, pa Turqinë, krahu lindor i Evropës është i ekspozuar në mënyrë të rrezikshme.

Pasi u bë i domosdoshëm, Erdogan bëri përpjekjen e tij dhe e eliminoi İmamoğlu-n. Lëvizja solli kosto afatshkurtra: Bankës Qendrore të Turqisë iu desh të shpenzonte një rekord prej 12 miliardë dollarësh për të mbështetur lirën. Por përgjigja e deritanishme e opozitës ka qenë ekuivalenti politik i pengimit me lidhëset e këpucës në vijën e nisjes.

Publiku turk, megjithatë, është i zemëruar. Që nga arrestimi i İmamoğlu, qindra mijëra njerëz kanë dalë në rrugë për të kërkuar lirimin e tij dhe, më gjerë, drejtësi dhe të drejtat e njeriut. Protestat u përhapën shpejt nga Stambolli dhe Ankaraja në Adana, Antalia, Çanakale, Çorum, Edirne, Eskisehir, Kajseri, madje edhe në Konian konservatore fetare, ku të paktën 200 fermerë, disa me traktorët e tyre, iu bashkuan lëvizjes.

Shtimi i kundërshtimit popullor e ka tronditur padyshim Erdoganin. Tubimet dhe protestat janë ndaluar në mbarë vendin dhe ata që i kanë sfiduar ato janë përballur me mjetet e njohura të represionit shtetëror: shkopinj gome, ujë dhe gaz lotsjellës. Më shumë se 1,400 protestues janë arrestuar deri më tani.

Qeveria ka kufizuar gjithashtu udhëtimin drejt dhe nga Stambolli, ka kufizuar aksesin në disa platforma rrjetesh sociale, duke përfshirë Instagram, TikTok, X dhe YouTube; ndalohet transmetimi i drejtpërdrejtë i tubimeve dhe protestave; dhe ajo arrestoi disa gazetarë, duke përfshirë Yasin Akgül të Agence France-Presse dhe fotoreporterin e vlerësuar me disa çmime Bülent Kılıç. “Turqia nuk është një vend që do të jetë në rrugë – ajo nuk do t’i dorëzohet terrorizmit të rrugës”, paralajmëroi së fundmi Erdogan.

Terreni për partinë kryesore opozitare të Turqisë, Partinë Republikane Popullore (CHP), për të bashkuar opozitën dhe për të ofruar një alternativë të besueshme për lidershipin e Erdoganit nuk mund të jetë më pjellore. Megjithatë, gjithçka që ka ofruar CHP-ja deri më tani janë thjesht fjalë të lodhura populiste dhe nacionaliste, më të përshtatshme për të kaluarën tutelare të Turqisë sesa të tashmen e saj ekzistenciale. Asnjë përmendje e protestave të fundit masive të Turqisë, demonstratave të Parkut Gezi të vitit 2013. Asnjë kontakt me kurdët, të cilët në mënyrë të përsëritur kanë dëshmuar se janë vendimtarë në zgjedhje dhe që vazhdojnë të përballen me shtypje të ashpër. Dhe asnjë njohje të faktit që ky moment është më i madh se politika partiake.

Ky nuk është thjesht një gabim apo një hap i gabuar; është një simptomë e një problemi më të thellë. CHP-ja është kapur pas një mendësie të vjetëruar politike, më shumë e përqendruar në kontestimin e zgjedhjeve sesa në mbrojtjen e demokracisë. Kjo shpjegon pse protestuesit nuk po mblidhen pas partisë, por i kërkojnë asaj, me mirësjellje, por me vendosmëri, të mos përfshihet.

CHP-ja duhet të mësojë nga arrestimi i İmamoğlu se taktikat e vjetra, të bazuara në besimin se ndryshimi ndodh përmes negociatave të sjellshme dhe konfrontimeve të organizuara, nuk janë më të përshtatshme për qëllimin. Kjo nuk do të thotë thjesht se partia duhet të rregullojë metodat e saj. Përkundrazi, CHP-ja duhet të pranojë se nuk është më një protagoniste në politikën turke. Ai rol tani i takon popullit turk – të pakënaqurit, të frustruarit dhe sfiduesit, të cilët e shohin arrestimin e İmamoğlu si një sulm jo ndaj një njeriu, por ndaj të ardhmes së tyre kolektive.

Arrestimi i İmamoğlu duhet të shërbejë gjithashtu si një thirrje zgjimi për vëzhguesit dhe akademikët që mbeten të bindur se Turqia është një regjim hibrid, në të cilin konkurrenca elektorale është “reale, por e padrejtë”, në vend të një autokracie të plotë. Edhe shkencëtarët politikë që propozuan idenë e “autoritarizmit konkurrues”, Steven Levitsky dhe Lucan Way, e rishikuan teorinë e tyre në vitin 2020, duke vërejtur se një racë e re njerëzish të fortë ka përdorur “strategji populiste dhe etnonacionaliste” për të çimentuar pushtetin. Nëse CHP-ja është e mençur, ajo do të shohë përtej shkrimeve të vjetruara akademike, shifrave të sondazheve dhe historive kemaliste për të hartuar një strategji që rezonon me protestuesit, në vend që të minojë ose shkatërrojë vrullin e tyre.

Një gjë është e qartë: Turqia e vjetër është zhdukur. Pyetja tani është nëse populli turk do të arrijë ta formësojë atë që do të vijë më pas. Është shumë herët për të thënë nëse vala aktuale e zemërimit dhe zhgënjimit popullor do të evoluojë në një lëvizje koherente të aftë për të manovruar dhe mposhtur Erdoganin dhe miqtë e tij. Por duhet të jetë e qartë se kur loja është e trukuar, të përpiqesh ta luash atë më mirë – më me mend, më me zgjuarsi, më me guxim – është e kotë. Mënyra e vetme për të pasur ndonjë shans për të fituar është ta përbysësh kutinë e shahut.