Nga Redaksia Lexo.al
Prej më shumë se një dekade, Tirana është përballur me një sfidë të vazhdueshme ,’Zaptimin e hapësirës publike’. Në rrugicat e lagjeve, mes pallateve, mbi trotuare apo në hyrje apartamentesh, qytetarët përballen çdo ditë me barriera, trarë, tabela “private” dhe kontroll arbitrar të atyre që kanë vendosur të administrojnë territorin publik sikur të ishte pronë personale. Ky është një realitet që ka krijuar ndasi, padrejtësi dhe tension të vazhdueshëm social në jetën e përditshme të qytetit.
Tani, për herë të parë, një sinjal i fortë politik ka ardhur nga vetë Kryeministri Edi Rama, i cili në komunikimin e tij publik me qytetarët, “Sy më sy”, e vuri qartësisht gishtin mbi plagën, abuzimin me hapësirat e përbashkëta. Ai deklaroi prerë se “nuk mund të kesh një pronë dhe ta përdorësh si të duash, duke i vendosur trarë qytetarëve që jetojnë në një bllok banimi”.
Hapësira publike si pronë personale si një abuzim i kthyer në normë
Në shumë lagje të kryeqytetit, “komoditeti” është blerë me izolim: trarë të vendosur nga individë apo grupe të organizuara që pretendojnë se po mbrojnë parkimin e banorëve. Në fakt, këta trarë kanë krijuar mini-territore private, ku qarkullimi dhe parkimi kontrollohen nga kush ka “leje”, ose më saktë, nga kush paguan, njeh dikë ose pranon rregullat e vendosura pa ligj.
Shpesh këto struktura mbahen në këmbë nga pagesa informale mujore, që grumbullohen përmes formave të heshtura të shantazhit komunal. Në disa raste, qytetarët janë detyruar të paguajnë për të hyrë në bllokun e vet. Në zona të tjera, individë me xhaketa reflektuese, por pa asnjë status ligjor, menaxhojnë parkimin si të ishte biznes privat.
Ligji është i qartë por mosveprimi ka krijuar precedent
Sipas ligjit shqiptar, hapësirat mes pallateve dhe rrugicat e brendshme në lagje janë ose pronë publike, ose pronë kolektive e përbashkët, dhe nuk mund të privatizohen, zihen, bllokohen apo tarifohen pa një vendim të posaçëm nga autoritetet. Vendosja e trarëve në mënyrë të njëanshme është një shkelje e ligjit, e cila mund të ndëshkohet penalisht. Por në praktikë, institucionet janë treguar të pafuqishme, ose edhe bashkëfajtore.
Pushteti vendor shpesh ka zgjedhur të mos përballet. Ankesa të shumta janë anashkaluar ose janë zvarritur në procedura burokratike që përfundojnë në harresë. Ndërhyrjet e bashkisë kanë qenë të rralla dhe të fragmentuara, pa konsistencë dhe pa mbështetje të qëndrueshme ndaj qytetarëve që denoncojnë.
Parkimi nga nevojë urbane në mjet abuzimi ekonomik
Nevoja për parkim është kthyer në justifikimin më të përdorur për zaptimin. Në mungesë të parkingjeve publike të mjaftueshme, lagjet janë kthyer në territore të mbyllura, me “abonime” të heshtura dhe rregulla të vendosura nga një grup i vogël që i trajton hapësirat e përbashkëta si kapital privat. Ky është një kapitalizëm informal i territorit, që funksionon në dëm të qytetarisë dhe barazisë urbane.
Ka zona ku qytetarë që nuk janë pjesë e listës “së brendshme” nuk lejohen të hyjnë me makinë në një bllok banimi publik. Janë shënuar raste të bllokimit të ambulancave dhe zjarrfikëseve për shkak të barrierave të vendosura nga privatët. Të gjithë e shohin këtë – por pak reagojnë.
Plani i ri
Plani i shpallur nga qeveria për çmontimin e trarëve dhe kthimin e hapësirës publike në përdorim qytetar, në bashkëpunim me Bashkinë e Tiranës, mund të jetë pikë kthese për qytetin. Ky është më shumë se një aksion teknik – është akt politik, juridik dhe moral, që i vendos institucionet përballë detyrës për të mbrojtur një nga të drejtat më themelore të jetës urbane, të drejtën për të jetuar të lirë në qytetin tënd.
Por për këtë plan të jetë efektiv, nuk mjafton ndërhyrja sporadike.
• Inventarizim publik i të gjitha zonave të zaptuara
• Ndëshkim i qartë dhe i dokumentuar për çdo rast abuzimi
• Vendosje e strukturave publike të menaxhimit të parkimit
• Angazhim i qytetarëve në monitorim dhe raportim
Tirana në prag të një ndryshimi të nevojshëm
Tirana nuk e ka humbur këtë betejë. Ajo ka rezistuar dhe ka kërkuar zgjidhje, edhe kur institucionet kanë heshtur. Por tani, me sinjalin e qartë të kryeministrit dhe me përgjegjësinë që bie mbi autoritetet vendore, është momenti për të kaluar nga retorika në veprim.
Ky nuk është një problem i vogël teknik është një sfidë e madhe qytetarie dhe barazie. Nëse ky plan do të zbatohet me seriozitet, do të jetë më shumë se një aksion për të hequr disa trarë do të jetë rikthimi i qytetit te qytetarët.
Qyteti nuk është pronë për t’u grabitur me tra, por hapësirë për të gjithë. Dhe kjo betejë, më në fund, duhet të përfundojë siç duhet, me fitoren e ligjit, arsyes dhe publikut.
