Putin dhe Erdogan kanë krijuar një dyshe të çuditshme fuqie por lidhja është e b rishtë

Kremlini ka a kuzuar NATO-në se po përpiqet të rr ëzojë Vladimir Putin-in. Ai ka portretizuar Alexei Navalny, s fiduesin më të shquar të Putin-it, si a gjent të Amerikës. Ai e ka quajtur Bashkimin Evropian, i cili d ënoi h elmimin e z. Navalny dhe b urgimin pasues, një “partner jo të besueshëm”. Por ka një vend të NATO-s dhe anëtar kandidat të BE, me të cilin z. Putin është i kënaqur: Turqia. Rexhep Tajip Erdogan, Presidenti i Turqisë, nuk ka thënë asgjë në lidhje me k eqtrajtimin e z. Navalny ose arr estimet e mijëra rusëve që p rotestuan kundër tij. Heshtja e tij është një dëshmi e një dashurie të jashtëzakonshme që është zhvilluar midis dy udhëheqësve a utoritarë. Është një marrëdhënie e p amundur. R ivalitetet e t hella historike n dajnë Rusinë dhe Turqinë dhe interesat e tyre p ërplasen, ndonjëherë d hunshëm, në shumë zona. Megjithatë, dy burrat ndajnë një lidhje për p ushtet të f ortë që po ndryshon politikën rajonale dhe po paraqet p robleme të s ikletshme për aleatët perëndimorë të Turqisë.

Historikisht, Rusia dhe Turqia kanë shkuar në l uftë një duzinë herë, megjithëse jo që kur të dy perandoritë u transformuan nga r evolucioni në fund të l uftës së parë botërore. Kolosët që shtriheshin në të gjithë kontinentin janë f ërkuar vazhdimisht me njëri-tjetrin në zonat ku interesat e tyre m bivendoseshin, dhe në shumë mënyra ende. Ata, për shembull, kohët e fundit kanë marrë pjesë në l uftërat civile të Libisë dhe Sirisë. Në shtator, ata u p ërballën me njëri-tjetrin më afër shtëpisë në Kaukazin e Jugut, të cilin Rusia e sheh si oborrin e saj të pasmë. Me Turqinë duke a rmatosur dhe udhëzuar një Azerbajxhan mysliman turqishtfolës dhe Rusinë që qëndronte pas Armenisë së krishterë, shumë u s hqetësuan se një k onflikt mbi Nago-Karabakun, një e nklavë e tnike armene brenda Azerbajxhanit, do të përhapet në një l uftë edhe më të madhe, transmeton lexo.com.al.

Megjithatë, edhe pse dronët e Turqisë g oditën tanket ruse të përdorura nga pala armene, z. Putin e vlerësoi z. Erdogan si dikë me të cilin mund të bënte biznes. Ai i tha një auditori ekspertësh të huaj në Valdai Club Discussion Club në tetor se “Puna me një partner të tillë nuk është vetëm e këndshme, por edhe e sigurt”. Z. Erdogan, nga ana e tij, e përshëndeti z. Putin duke testuar sistemin e r aketave S-400 që Turqia kishte blerë nga Rusia. Në nëntor ata i dhanë fund l uftimeve duke bërë një pazar që i jep Rusisë një prani u shtarake në Nago-Karabak dhe Turqisë një b astion ekonomik në Kaukazin e Jugut. Kjo marrëveshje përfaqëson një nga t ronditjet më të mëdha gjeopolitike që nga fundi i l uftës së ftohtë, kur Rusia dhe Turqia ishin në anët e kundërta. Ajo mbart gjithashtu një mesazh në lidhje me përdorimin e f uqisë së f ortë dhe realitetin e një bote multipolare.

Andrey Kortunov, kreu i Këshillit Rus të Çështjeve Ndërkombëtare tha se “Ata të dy e kuptojnë se nuk është ekuilibri i f orcave që ka rëndësi, por gatishmëria për ta përdorur atë”. Amerika mund të ketë pasur një u shtri s uperiore, por n gurrimi i saj për t’u angazhuar në Siri e la Rusinë dhe Turqinë në krye të këtij rajoni të s hkatërruar nga l ufta. Dhe pas gati 30 vjet bisedimesh të p afrytshme mbi Nago-Karabakun, ishte mbështetja u shtarake e Turqisë dhe pranimi i Rusisë që ndihmuan Azerbajxhanin të rifitonte territorin dhe të t rondiste një nga k onfliktet më të rr ënjosura në Kaukaz.

Për z. Putin, kjo ishte një demonstrim i një rendi të ri multipolar, diçka që ai e kishte mbrojtur që nga viti 2007, kur, në Konferencën e Sigurisë në Mynih, ai filloi të merrej me rendin e pas l uftës së ftohtë me “një qendër të autoritetit, një qendër të fo rcës, një qendër të vendimmarrjes”. Misioni i Rusisë ishte të k ufizonte hegjemoninë e re të Amerikës. Karabaku nuk ishte hera e parë që Rusia kishte bashkëpunuar me Turqinë për të minimizuar ndikimin e f uqive perëndimore. Pas r evolucionit bolshevik dhe s hembjes së perandorisë Osmane, Kemal Ataturk e pa shkurtimisht Lenin-in si një aleat kundër Perëndimit perandorak dhe Bolshevikët e panë Turqinë si një bashkëpunëtor në kërkimin e tyre për d ominimin në botë. Bolshevikët furnizuan Turqinë me a rmë për të l uftuar grekët dhe britanikët, dhe turqit pranuan Bolshevikët që morën k ontrollin e fushave të naftës të Azerbajxhanit dhe vendosën s undimin e tyre në Kaukazin e Jugut. Marrëveshja midis Ataturk dhe Lenin-it në 1921 që vendosi kufirin veri-lindor të Turqisë dhe k ufizoi praninë e saj në Kaukazin e Jugut është mbajtur që prej asaj kohe.

L ufta e vitit të kaluar mbi Nago-Karabakun ishte një imazh pasqyrues i asaj marrëveshjeje. Tani është z. Putin ai që po e merr me të mira Turqinë në k onfrontimin e tij me Perëndimin, duke shpresuar ta përdorë atë si një p ykë brenda NATO, ndërsa z. Erdogan po projekton Turqinë në ish-sferat e saj të ndikimit. Ngrohtësia është edhe më e mrekullueshme duke pasur parasysh se Turqia është i vetmi vend i NATO-s që është p ërplasur me Rusinë u shtarakisht në vitet e fundit. Në 2015 Turqia rr ëzoi një aeroplan l uftarak rus që kishte shkelur hapësirën e saj ajrore pasi fluturoi mbi Siri. Rusia u përgjigj duke vendosur s anksione kundër produkteve turke, duke u rdhëruar turistët rusë që të qëndrojnë larg plazheve turke dhe duke b ombarduar l uftëtarët etnikë turkmenë në veri të Sirisë. Turqia e kishte të pamundur të ndiqte m ilitantët e Shtetit Islamik (IS) dhe kurdët e PKK në anën siriane të kufirit. Për ta v ështirësuar situatën, zyrtarët dhe mediat ruse a kuzuan anëtarët e familjes së z. Erdogan për blerjen e naftës nga IS. Siç një zyrtar turk tha më vonë, “Ne luajtëm f ort dhe ata luajtën edhe më f ort”, transmeton lexo.com.al.

Ngrohja

Çfarë ndryshoi? Marrëdhënia filloi të përmirësohej në verën e vitit 2016, kur z. Putin mbështeti Presidentin turk pas një g rushti shteti të d ështuar në Turqi që v rau rreth 270 njerëz. Një zyrtar turk tha se “Putin telefonoi menjëherë. E pëlqeni ose jo atë djalë, ai ishte mjaft i zgjuar për të treguar solidaritet”. Shumica e udhëheqësve perëndimorë ishin më të ngadaltë për ta bërë këtë. Z. Erdogan udhëtoi në Rusi, ku nënshkroi një marrëveshje për tubacionin e gazit dhe ra dakord të rifillojë punën në një fabrikë b ërthamore ruse në Turqinë jugore. Dy pilotët që kishin rr ëzuar aeroplanin rus në 2015 përfunduan në b urg, të a kuzuar për përfshirje në g rusht shteti. Emre Ersen, një ekspert i Rusisë në Universitetin Marmara në Stamboll thotë se “K riza e avionëve l uftarakë ishte një pikë kthese në mënyrën se si Turqia u soll me Rusinë. Pasi NATO nuk vrapoi në ndihmë të Turqisë, Turqia e kuptoi se mënyra e vetme për të përparuar interesin e saj në Siri ishte marrëveshja me Rusinë. Ajo marrëveshje qëndron ende”.

Që nga viti 2016, z. Erdogan ka mbajtur më shumë takime ballë për ballë me z. Putin sesa me ndonjë udhëheqës tjetër. Rusia është kthyer nga të qenit k undërshtare e Turqisë në l uftën civile të Sirisë në partnerin e saj më të rëndësishëm atje. Turqia ka qenë në gjendje të kryejë operacionet e saj u shtarake në veri të Sirisë vetëm me pëlqimin rus. Ndërkohë, media ruse ka bërë hyrje në audiencat turke. Rrethi i ngushtë i Erdogan tani përfshin një grup me “Eurasianists”, të cilët janë të hapur për bashkëpunim me Rusinë dhe Kinën dhe a rmiqësorë ndaj Evropës dhe NATO-s. Qeveria e Turqisë dhe makina e saj p ropagandistike orkestron tani t ensione me Perëndimin po aq tentojnë të minimizojnë t ensionet me Rusinë.

Vendimi për të blerë sistemin e mbrojtjes ajrore S-400 është elementi më i rëndësishëm i marrëdhënies së re deri më tani. Dy vjet më parë z. Erdogan e quajti blerjen “marrëveshjen më të rëndësishme në historinë tonë”. Sistemi nuk ka dalë i lirë. Çmimi që Turqia pagoi përfshiu 2.5 miliard dollarë për vetë pajisjen, dhe gjithashtu d ëbimin nga programi Amerikan i F-35 dhe humbjen shoqëruese prej 9 miliard dollarë në kontratat për industrinë turke të a rmëve. Në dhjetor Amerika vendosi s anksione shtesë kundër agjencisë së prokurimit të mbrojtjes të Turqisë. Z. Erdogan mund të ketë qenë i d ëshpëruar për një sistem a rmësh që mund të k undërshtonte llojin e k ërcënimit që lindi gjatë g rushtit të shtetit në 2016, kur vetë F-16 të Turqisë b ombarduan kompleksin e tij të pallatit. Shumë nga mbështetësit e Erdoganit besojnë, me gjasë, se Amerika kishte një dorë në atë g rusht shteti. Në shkurt, Ministri i tij i Brendshëm e a kuzoi hapur atë për o rkestrimin e d hunës. Kishte gjithashtu thashetheme që inteligjenca u shtarake ruse informoi z. Erdogan për një k ërcënim të afërt për jetën e tij, transmeton lexo.com.al.

Brenda vakumit amerikan

Në Siri, turqit thonë se nuk kishin zgjidhje tjetër veçse të bënin biznes me Rusinë, pasi Amerika iu shmang k onfrontimit me r egjimin, duke tërhequr vija të k uqe por duke mos arritur të merrte masa vendimtare. Turqia mori gjithashtu masa për vendimin e Amerikës për të transferuar l uftën tokësore kundër IS tek kurdët. Zyrtarët turq thonë se Amerika jo vetëm që lejoi Rusinë të dilte si ndërmjetësi kryesor i energjisë në Siri, por tjetërsoi Turqinë duke u bashkuar me degët lokale të PKK. Ndonjëherë, p ërplasjet midis Turqisë dhe Rusisë ndodhin akoma, si kur një vit më parë, kur një autokolonë turke u g odit nga avionët rusë në shërbim të ushtrisë siriane. Sulmi v rau të paktën 36 ushtarë turq. Megjithatë, Turqia ishte e kujdesshme për të mos u b allafaquar me Rusinë drejtpërdrejt dhe f ajësoi për sulmin Presidentin e Sirisë, Bashar al-Asad. Nga ana e tij, z. Putin ishte po aq akomodues dhe i lejoi Turqisë të merrte h ak dhe të z hyste pozicionet siriane me dronë l uftarakë, ndërsa avionët rusë qëndronin në tokë. Për sa i përket z. Putin, përdorimi i Turqisë për të m inuar NATO-n është edhe më i rëndësishëm sesa të ndihmosh z. Assad në Siri. I njëjti motiv shpjegon pjesërisht pranimin e Rusisë në l uftën e Azerbajxhanit mbi Nago-Karabakun dhe mbështetjen e saj u shtarake nga Turqia. Z. Putin ka arritur të shndërrojë rolin e Rusisë si ndërmjetës atje në vendosjen e çizmeve u shtarake në terren, në formën e paqeruajtësve.

Turqia ka fituar prestigj në rajon dhe një premtim të një korridori transporti përmes Armenisë në Baku, që mund të bashkohet me Nismën e Rripit dhe Rrugës të Kinës. Perëndimi nuk mori asgjë. Tregtia dhe investimet luajnë gjithashtu një rol në lidhjen e Turqisë me Rusinë. Për shkak se eksportet e energjisë ruse përbëjnë pjesën më të madhe të tregtisë së tyre, Turqia ka një d eficit prej 13.4 miliardë dollarësh me Rusinë. Behlul Ozkan nga Universiteti Marmara thotë “Ne nuk duhet të n ënvlerësojmë lidhjet e biznesit. Kompanitë turke të ndërtimit pranë AK (partia e z. Erdogan) po marrin tenderë të mëdhenj”. Midis 2010 dhe 2019, Rusia ishte me diferencë tregu kryesor për kontraktorët turq, me mbi 40 miliardë dollarë në projekte të përfunduara, transmeton lexo.com.al.

Mbështetje reciproke

Këto lidhje kanë marrë rëndësi sidomos sepse të dy liderët po qëndrojnë mbi ekonomitë në v ështirësi. Në Turqi, i nflacioni dhe p apunësia kanë mbetur në nivele dy shifrore që nga viti 2018. Në më pak se katër vjet, lira turke ka humbur gjysmën e vlerës së saj të dollarit. Ekonomia në stanacjon e Rusisë dhe një rënie gjashtë-vjeçare e të ardhurave reale kanë ushqyer p akënaqësinë e gjerë në Kremlin. Z. Putin dhe z. Erdogan kanë rënë dakord në idenë e secilit prej vendeve të tyre duke qenë një “kështjellë e rr ethuar”, e rr ethuar nga a rmiq, dhe iu drejtuan a gresionit jashtë vendit për të s hpërqendruar vëmendjen nga p roblemet e brendshme. Trendet më të gjera po funksionojnë gjithashtu. Turqia dhe Rusia ndajnë një ndjenjë h idhërimi nga përjashtimi nga Evropa. Përpjekjet e Turqisë për t’u bashkuar me BE janë k undërshtuar për gati gjashtë dekada. Turqia l uftarake dhe a utoritare e sotme nuk ka vend qartësisht në klub.

Por e tillë është gjendja shpirtërore në Evropë, dhe e tillë është f rika e një kombi mysliman me mbi 80 milion njerëz, që Turqia ndoshta nuk do të lejohej të hynte edhe sikur të bëhej një demokraci e lulëzuar. Të dy a utokratët ndajnë një nostalgji për perandorinë. Z. Putin e portretizon veten si një patriot i cili po rindërton pjesë të perandorisë Sovjetike dhe ka zhvilluar l uftëra kundër Gjeorgjisë dhe Ukrainës. Ai përpiqet ta mbajë atë që ai sheh si shtete klientësh, së fundmi Bjellorusinë dhe Armeninë. Z. Erdogan e ka vendosur të kaluarën osmane të vendit të tij në shërbim të një politike të jashtme më a gresive, duke bërë z hurmë për rivendosjen e s undimit turk mbi ishujt grekë që përqafojnë brigjet e saj në Egje dhe duke u p ërballur me Greqinë, Qipron dhe Francën në Mesdheun lindor të pasur me gaz. Atij i pëlqen të jetë zëri i botës islamike.

Z. Ersen thotë se “Erdogan ka një lloj marrëdhënieje personale me Putin-in që nuk e ka me shumë udhëheqës perëndimorë. Të dy janë njerëz të fortë që nuk sfidohen në shtëpi dhe secili e di se tjetri ka fuqinë për të zbatuar vendimet që ata marrin”. Z. Erdogan e di se marrëveshjet që bën me Amerikën rr ezikojnë të b llokohen nga b urokracitë e pavarura, p resioni publik dhe Kongresi. Me z. Putin, ai nuk ka nevojë të s hqetësohet për asgjë nga ato. Z. Erdogan ka qenë gjithashtu një student i vëmendshëm i përqafimit nga z. Putin të politikës së jashtme përmes fait accompli. Rusia g jakosi hundën e Turqisë në Siri dhe kapi terrenin e vlefshëm në veri të saj duke a neksuar Krimenë. Suat Kiniklioglu i Institutit Gjerman për Çështjet Ndërkombëtare dhe të Sigurisë thotë se “Erdogan njohu vlerën e f uqisë së f ortë”. Pas Krimesë, udhëheqësi i Turqisë kuptoi se a gresioni nuk n dëshkohet gjithmonë. Z. Kiniklioglu thotë se “Ankaraja sheh d obësi, m osmarrëveshje, p avendosmëri dhe k onfuzion në Perëndim dhe e sheh këtë si një mundësi për të n dërhyrë në lagjen e saj”. Z. Erdogan ka filluar të p ërvetësojë disa faqe nga libri i lojërave i z. Putin.

Rusia dërgoi “njerëz të vegjël të gjelbër” dhe m ercenarë në Krime, Donbass dhe Libi. Turqia vendosi qindra m ercenarë sirianë për t’u bashkuar me l uftimet në Libi dhe më pas në Azerbajxhan, ndoshta përmes një kompanie private të sigurisë. Rusia përdor gazin për të ushtruar p resion mbi qeveritë evropiane. Turqia përdor migrantë dhe refugjatë. Ka, sigurisht, d allime të mëdha midis dy burrave dhe vendeve që ata drejtojnë. Pas një g rushti shteti kushtetues që hoqi kufirin e mandateve të tij presidencialë, Putin ka lëvizur shumë më pranë d iktaturës (megjithëse z emërimi për b urgosjen e z. Navalny ende mund të lirojë pak nga k ontrolli i tij). F uqia e z. Erdogan është ngulitur më pak fort. Konglomeratet më të mëdha të Turqisë drejtohen nga anëtarë të klasës laike, të cilët akomodojnë Presidentin por nuk e duan atë. Z. Erdogan ka b urgosur shumë k undërshtarë të tij, ka s fiduar median dhe ka marrë k ontrollin e gjykatave, por ende duhet të merret me zgjedhje të k ontestuara ngushtësisht. Mbështetja e partisë së tij në sondazhe ka rënë. Dy vjet më parë, ai humbi k ontrollin e Stambollit, motorit ekonomik të vendit dhe Ankarasë, kryeqytetit të tij, në zgjedhjet lokale, transmeton lexo.com.al.

Vive la différence

Rusia dhe Turqia janë ende larg, dhe mund të mos përfundojnë kurrë, një aleancë të vërtetë. Onur Isci, kreu i Qendrës për Studime Ruse në Universitetin Bilkent thotë se “Ne nuk po flasim për një partneritet strategjik. Unë nuk mendoj se Turqia ka luksin të rr ezikojë k olapsin e të gjithë marrëdhënies së saj institucionale me Perëndimin”. Megjithëse të dy kanë bashkëpunuar në Siri, ata mbeten në anët e kundërta të l uftës. E njëjta gjë është e vërtetë në Libi dhe k onfliktin e Nago-Karabakut. Të dy fuqitë kanë gjithashtu interesa kryesisht të p apajtueshme në Gjeorgji dhe Ukrainë, vende të cilat Turqia do të dëshironte t’i shihte si anëtare të NATO-s. Kjo është një jo-jo a bsolute për Rusinë, e cila zhvilloi l uftëra për t’i mbajtur të dy vendet larg nga Perëndimi. Si rezultat, Gjeorgjia dhe Ukraina e shikojnë Turqinë si një kundërf orcë të rëndësishme kundër Rusisë, një rol që z. Erdogan ka qenë i lumtur të s hfrytëzojë. Turqia ka forcuar marrëdhëniet e saj ekonomike dhe të mbrojtjes me Ukrainën. Në vitin 2019, ajo i shiti Ukrainës gjysmë duzinë të dronëve të saj l uftarakë, blerja e parë e tillë nga u shtria e Ukrainës. Një zyrtar turk ka thënë se “Turqia nuk është Turqia e tridhjetë viteve më parë. Kapaciteti ynë mbrojtës dhe ekonomik është përmirësuar. Ne nuk e shohim veten si duke folur me Rusinë nga një pozicion d obësie”.

Z. Ersen thotë se Rusia dhe Turqia do të kërkojnë gjuhë të përbashkët kudo që të munden, por ata do ta kenë të v ështirë të pajtojnë interesat e tyre, veçanërisht në Detin e Zi dhe Kaukazin, ku pozicioni i Turqisë vazhdon të jetë më afër Perëndimit sesa Rusisë. “P roblemet rajonale”, thotë z. Ersen, “janë baza e butë e marrëdhënies Turqi-Rusi”. Edhe perspektivat e tyre afatgjata ndryshojnë gjithashtu. Perspektiva demografike dhe perspektivat e rritjes ekonomike të Turqisë janë shumë më të ndritshme. Popullsia e saj po rritet; Rusia po zvogëlohet. Aktualisht, Turqia është një vend i pakontrolluar. Ajo po largohet gjithnjë e më shumë nga aleanca perëndimore. Por partneriteti i saj me Rusinë është i kohëve të fundit, i hollë dhe i kthyeshëm. Midis shumë përparësive që g arojnë për vëmendjen e Presidentit Joe Biden, n dalimi i largimit të Turqisë nga Perëndimi dhe në krahët e z. Putin meriton të jetë pranë krye të listës./TheEconomist/Lexo.com.al/e.c.