Nga Anchal Vohra/ Aktivitetet k landestine të Izraelit brenda Iranit pa dyshim që kanë vonuar prodhimin e materialit që Iranit i nevojitet për të bërë një b ombë – dhe madje në një mënyrë spektakolare. S piunët u dërguar muaj më parë për të vendosur e ksplozivë brenda një impianti b ërthamor iranian, një s ulm v dekjeprurës kibernetik për të m inuar kompjuterat që kontrollojnë centrifugat që rrotullojnë uranium dhe p lumbat e derdhur ndaj një shkencëtari kryesor b ërthamor duke aktivizuar në distancë një mitraloz – secili prej këtyre i ncidenteve mund të jetë një episod në një thriller spiunazhi mbresëlënës. Sidoqoftë, nëse ato ishin një sukses, është një pyetje tjetër. Këto s ulme të fshehta, së bashku me sa nksionet dobësuese të vendosura në vitet e fundit nga Uashingtoni, i kanë vendosur p engesa Iranit por nuk kanë arritur ta bindin vendin të braktisë ambiciet e tij b ërthamore. Në vend të kësaj, ata nuk kanë arritur të ndryshojnë qasjen e Iranit ndaj negociatave b ërthamore; madje, ata kanë forcuar vendosmërinë e tij për të vazhduar pasurimin e uraniumit dhe kështu të arrijnë një kapacitet “s hpërthimi” për a rmët b ërthamore. Sado mbresëlënëse mund të jenë s ulmet e Izraelit, ato nuk duket se janë një strategji e qëndrueshme.
Më 11 prill, një s hpërthim shkaktoi një ndërprerje të energjisë në vendin e pasurimit të uraniumit Natanz, një nga objektet b ërthamore të njohura të Iranit. Aktivitetet b ërthamore atje u ndaluan vetëm për disa javë, thanë zyrtarët iranianë, dhe në nëntë muaj sipas oficerëve të inteligjencës izraelite dhe amerikane të cituar në raportet e lajmeve. Ky ishte s ulmi i tretë, dhe i dyti në një vit, në stacionin bë rthamor Natanz. Korrikun e kaluar, një b ombë shpërtheu në një pjesë të infrastrukturës që po prodhonte një seri të re të centrifugave dhe vonoi programin me muaj. Ekspertët thanë që të dy su lmet mund të ishin kryer vetëm me i nfiltrim fizik. S ulmi i parë ndaj Natanz filloi më shumë se një dekadë më parë. Një ar më kibernetike e quajtur Stuxnet çaktivizoi 1000 centrifuga nga 5,000 gjithsej. Centrifugat janë pajisje cilindrike që rrotullohen me shpejtësi të lartë për të izoluar uranium-235, një izotop radioaktiv që gjeneron energji kur pasurohet me më pak se 5 për qind dhe bëhet karburant për një b ombë b ërthamore kur pasurohet me 90 për qind. Ky s ulm e ktheu prapa programin me 18 muaj deri në dy vjet. Nëntorin e kaluar, Mohsen Fakhrizadeh, një shkencëtar b ërthamor iranian që besohet të jetë truri prapa programit bërthamor të Iranit, u q ëllua për v dekje pranë Teheranit nga një ar më pa pilot. Shtatë shkencëtarë dhe zyrtarë të tjerë u shtarakë iranianë të lidhur me programin b ërthamor janë v rarë që nga viti 2007, transmeton lexo.com.al.
Izraeli as nuk e ka konfirmuar dhe as e ka mohuar përfshirjen e tij në ndonjë nga këto s ulme. Ajo vetëm ka pranuar se ka v jedhur një mori dokumentesh në 2018 që zbuluan se si Fakhrizadeh po bënte plane të hollësishme për të vazhduar zhvillimin e një b ombe në fshehtësi dhe kështu të shkelte kushtet e marrëveshjes b ërthamore të nënshkruar në 2015 midis Iranit dhe fuqive botërore përfshirë Shtetet e Bashkuara. Aktiviteti k landestin i Izraelit ka ngadalësuar me të vërtetë prodhimin e një b ombe, dhe disa oficerë të inteligjencës izraelite besojnë se është rruga përpara për të përmbajtur programin b ërthamor të Iranit. Ata thonë se ringjallja e marrëveshjes b ërthamore nuk është një pengesë ndaj ambicieve b ërthamore të Iranit, por një shpërblim i pajustifikuar që do të legjitimonte pasurimin e uraniumit dhe do të hapte rrugën për një Iran të gatshëm për b omba. Një heqje e s anksioneve, pretendojnë ata, do të lejonte Iranin të shesë naftën e tij, të mbushë arkat e tij boshe dhe të përdorë një pjesë të parave për të financuar milicitë e tij të ndryshme në rajon. Ata thonë se në vend të një marrëveshjeje, p resioni ekonomik dhe u shtarak duhet të përdoret për të detyruar Iranin për të ku fizuar ndikimin e tij në rajon. Por shumë të tjerë nuk pajtohen dhe argumentojnë se sa botimet e përsëritura izraelite nuk kanë arritur ta bindin Iranin të heqë dorë nga gatishmëria për b ombë ose të bindë administratën e Biden për të drejtuar një pazar më të vështirë në bisedimet e rinovuara së fundmi.
As Irani dhe as Shtetet e Bashkuara nuk u larguan nga takimet që po mbahen në Vjenë. Në vend të kësaj, Irani përdori s ulmin e fundit për të shtuar pasurimin e uraniumit nga 20 për qind në 60 për qind, duke shkurtuar më tej kohën e duhur për të ndërtuar një b ombë. Ali Vaez, drejtori i projektit të Iranit në Grupin Ndërkombëtar të Kri zave, tha se su lmet e fshehta të Izraelit vetëm sa kanë vonuar dhe nuk kanë shkurtuar përgjithmonë aktivitetet b ërthamore të Iranit. Nëse vijohet kështu, tha Vaez, ata do të forconin linjat e ashpra iraniane që do bëjnë p resion për zhvillimin e një a rme b ërthamore. Vaez shtoi se “S abotimi dhe s anksionet kanë çuar vetëm në rritjen eksponenciale të programit b ërthamor të Iranit. Vetëm diplomacia e ka rikthyer atë përsëri”. Yossi Kuperwasser, një gjeneral brigade në pension në u shtrinë izraelite dhe shef i kërkimit në inteligjencën u shtarake, mbrojti aktivitetet k landestine si pjesë e një përpjekjeje gjithëpërfshirëse që përfshinte p resione ekonomike dhe një opsion të besueshëm u shtarak. Kuperwasser tha se “Është një politikë afatgjatë, kështu që nuk ka kuptim të pyesësh çdo ditë nëse politika ishte e suksesshme. Në këtë kohë, aktivitetet k landestine shërbejnë gjithashtu për të sqaruar se ka mënyra të tjera për t’u marrë me projektin b ërthamor iranian sesa blerja e kohës në këmbim të garantimit të Iranit një rrugë të sigurt drejt një arsenali të madh b ërthamor”, transmeton lexo.com.al.
Izraeli ka kohë që e ka kundërshtuar marrëveshjen dhe jo pa s hqetësime legjitime. Marrëveshja, e njohur zyrtarisht si Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit (JCPOA), ndaloi Iranin nga pasurimi i uraniumit me 90 për qind – shkalla e a rmëve – vetëm deri në 2031 dhe nuk ndaloi zhvillimin e r aketave balistike me rreze të gjatë, të cilat Irani me sa duket do të drejtojë kundër Izraelit. Izraelitët këmbëngulin se marrëveshja nuk është një ilaç për k onfliktin e tyre me Iranin dhe sjell rre ziqe shtesë të sigurisë të tilla si zgjerimi i milicive iraniane në kufijtë e Izraelit. Por ndryshe nga ish-Presidenti i SHBA Donald Trump, i cili plotësoi dëshirë pas dëshire Kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu, Joe Biden nuk po luan këtë lojë. S ulmet e fundit, thonë shumë, kishin për qëllim t’i jepnin një mesazh administratës së Biden edhe më shumë sesa të prishnin programin b ërthamor të Iranit. Ideja ishte për të dekurajuar Shtetet e Bashkuara nga mbajtja e bisedimeve ose të paktën për të shfrytëzuar paaftësinë e Iranit për të ruajtur vendin e tij b ërthamor për të kërkuar më shumë koncesione në negociata. Izraeli është i s hqetësuar se Biden mund të ribashkohet me marrëveshjen siç ishte. S ulmet e fundit kishin për qëllim t’u tregonin Shteteve të Bashkuara se Izraeli do të shkonte i vetëm për t’u marrë me Iranin, pavarësisht nëse Biden e aprovonte këtë apo jo.
Sanam Vakil, zëvendës drejtori dhe një bashkëpunëtor i lartë kërkimor në programin Chatham House për Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut, tha se strategjia proaktive e Izraelit është krijuar për të bërë p resion ndaj administratës së Biden për të adresuar aktivitetet rajonale të Iranit. Ajo tha se “Ekipi i Biden nuk po kërkon aktualisht të ndryshojë JCPOA. Tani për tani, objektivi është që Irani të kthehet në përputhje me marrëveshjen dhe të kthejë përparimet në programin e tij”. Vakil përjashtoi që Shtetet e Bashkuara po kërkonin ndonjë koncesion tjetër që mund të qetësonte s hqetësimet e Izraelit. Ajo shtoi se “Nëse ky proces do të ketë sukses, qëllimi është që me kalimin e kohës, të “forcojë dhe zgjasë” marrëveshjen për të krijuar afatet kohore dhe disa nga dispozitat, ndoshta edhe duke adresuar çështjen e r aketave balistike ndërkontinentale”. Irani ka kërkuar që Shtetet e Bashkuara të kthehen në marrëveshje së pari dhe vetëm atëherë do të kthejnë hapat që ndërmorën duke m inuar marrëveshjen. Seyed Hussein Mousavian, një specialist i sigurisë dhe politikës b ërthamore në Lindjen e Mesme në Universitetin Princeton, tha se Irani e përmbushi plotësisht marrëveshjen edhe një vit pasi Trump hoqi dorë nga ajo dhe se barra është mbi Shtetet e Bashkuara për të provuar më parë angazhimin e tyre. Mousavian paralajmëroi se “Rezultati përfundimtar i s abotimeve të vazhdueshme izraelite do të ishte një Iran b ërthamor, duke thyer epërsinë e Izraelit mbi a rmët bërthamore në Lindjen e Mesme”. Ai shtoi se Iranit nuk mund t’i mohohen ra ketat me rreze të gjatë kur ar miqtë e tij në rajon janë të pajisur mirë, transmeton lexo.com.al.
Mousavian tha se “Diapazoni i r aketave balistike iraniane është maksimumi 2000 kilometra, ndërsa Arabia Saudite dhe rrezet e r aketave balistike izraelite janë 5,000 km. Hapi i parë duhet të jetë që Izraeli dhe Arabia Saudite të kufizojnë r aketat e tyre me distancë të gjatë në 2,000 km. Irani është nën s anksione për a rmët konvencionale, ndërsa Izraeli, Arabia Saudite dhe aleatët e tjerë të SHBA importojnë qindra miliarda dollarë të a rmëve më të sofistikuara nga SHBA dhe të gjitha fuqitë e tjera botërore. Prandaj, hapi i dytë duhet të jetë një rregullim i drejtë i ar mëve konvencionale për të gjitha vendet në Lindjen e Mesme”. S abotimi dhe s anksionet e zgjatura ekonomike kanë pasur një efekt taktik duke dobësuar pozicionin negociues të Iranit në negociatat për të ardhmen e programit të tij bë rthamor. Pyetja e rëndësishme strategjike është nëse dhe kur Izraeli dhe Shtetet e Bashkuara do ta kuptojnë se asnjëri nuk ofron një zgjidhje afatgjatë për bllo kimin me Iranin./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.
