Ekziston tani një dritare e shkurtër kohe që Irani dhe Shtetet e Bashkuara të kthehen në parimet e Planit të Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit, të njohur për mbështetësit dhe kri tikët si marrëveshja bër thamore e Iranit. Në vitin 2015, një grup i fuqive botërore nënshkroi për të zbutur disa sa nksione ndërkombëtare nëse Irani do të hiqte dorë nga aspektet më shq etësuese të programit të tij bërthamor dhe të binte dakord për inspektime të hollësishme. Marrëveshja bë rthamore nuk ishte një marrëveshje paqeje. Ishte një marrëveshje për të zgjidhur çështjen bër thamore në mënyrë paqësore. Në vitin 2018, administrata e Trump u tërhoq në mënyrë të njëanshme nga ajo marrëveshje, e bindur se një seri e re san ksionesh shumë më shty pëse do ta dëm tonte vendin aq sa të po shtërohej në pranimin e kushteve të reja më të favorshme për Shtetet e Bashkuara. Por loja e Presidentit Donald Trump dë shtoi. Sa nksionet e reja kanë gjy mtuar vendin. Por ata e nxitën gjithashtu qeverinë iraniane të rifillonte punën bë rthamore nga e cila kishte hequr dorë. Kombet e tjera, duke përfshirë Kinën, e cila ka punuar ngushtë me Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë evropiane për të lidhur marrëveshjen bër thamore me Iranin, janë lodhur nga unilateralizmi i SHBA dhe mund të vazhdojnë të bëjnë biznes me Iranin, në një mënyrë apo në një tjetër.
Kjo është arsyeja pse Robert Malley, i dërguari special i Presidentit Biden në Iran, kaloi këtë javë në Vjenë duke negociuar rrugën e kthimit drejt pajtueshmërisë së SHBA me marrëveshjen. Sa i përket hollësirave diplomatike, diplomatët evropianë u zhvendosën midis delegacioneve të SHBA-së dhe iranianëve, të cilët u vendosën në hotele të ndara. Bisedimet, të cilat janë përshkruar si “konstruktive dhe të orientuara drejt rezultateve”, do të vazhdojnë këtë javë. Kjo duhet të sjellë optimizëm të kujdesshëm. Oferta nga Shtetet e Bashkuara është fundi i shumicës së sa nksioneve të “pr esionit maksimal” që administrata Trump listoi në një përpjekje për të izoluar Iranin nga ekonomia globale. Këto sa nksione synojnë një gamë të gjerë të institucioneve të vendit, duke përfshirë bankën e saj qendrore, ministrinë e saj të naftës dhe Kompaninë Kombëtare të Naftës iraniane. Seyed Abbas Araghchi, zëvendës ministri i jashtëm, ka treguar se Irani mund të ndalojë dhe të pezullojë punën e tij bë rthamore nëse i jepet lehtësimi i san ksioneve të premtuara sipas marrëveshjes, transmeton lexo.com.al.
Sigurisht, të njëjtët spoilers të vjetër që nuk donin kurrë një marrëveshje në radhë të parë, janë të pak ënaqur duke parë Shtetet e Bashkuara të flasin për ringjalljen e saj. Kr itika më e zakonshme është se heqja e san ksioneve – duke respektuar angazhimet e vjetra të Shteteve të Bashkuara – do të shpërdorojë levat që janë grumbulluar gjatë tre viteve të fundit. Ky është qëndrimi i republikanëve si Elliott Abrams, i cili shërbeu si përfaqësuesi special i z. Trump për Iranin, si dhe i demokratëve si Bob Menendez, senatori i New Jersey që drejton Komitetin e Marrëdhënieve me Jashtë. Z. Menendez nënshkroi një letër nga 43 senatorë që duket se bën thirrje që san ksionet të mbahen në vend derisa të arrihet një marrëveshje tjetër që vendos kuf izime më të thella në programin bërt hamor të Iranit, programin e tij të rak etave balistike dhe mbështetjen e tij për milicitë shiite në rajon. Kjo letër është më shumë një listë e dëshirave sesa një pikë fillestare për bisedimet. Nëse Irani ishte i prirur të kapi tullonte ndaj atyre kërkesave amerikane, do ta kishte bërë shumë kohë më parë. Në këtë pikë, qasja e vijës së ash për sfidon mendjen e shëndoshë. Nëse Shtetet e Bashkuara nuk pranojnë të respektojnë marrëveshjen e parë, pse do të besojnë iranianët që do të respektojnë një të dytë?
E vërteta e pakëndshme është se san ksionet e “pre sionit maksimal” janë të paqëndrueshme. Ata nuk e kanë ndryshuar sjelljen iraniane për mirë. Krejt e kundërta. Për të ndë shkuar Shtetet e Bashkuara për refuzimin e mbajtjes se pazarit, vetë Irani ka orkestruar shkelje të kalibruara – për t’i kujtuar Shteteve të Bashkuara se si duket një botë pa marrëveshjen bërt hamore të Iranit. Sipas marrëveshjes bë rthamore, Iranit iu lejua të pasurojë uranium deri në një pastërti prej 3.67 për qind, shumë më poshtë se shkalla e ar mëve. Tani po pasuron pastërtinë deri në 20 për qind. Sipas marrëveshjes bër thamore, Irani ishte i ku fizuar në 202.8 kilogram uranium. Tani vlerësohet të ketë grumbulluar tre tonë. Sipas marrëveshjes bërt hamore, inspektorët ndërkombëtarë u lejuan gjithashtu të hetonin çdo pëllëmbë të ciklit të karburantit bërthamor të Iranit me pak njoftim paraprak. Tani, inspektorët janë njoftuar se ata do të humbin atë lloj aksesi. Në maj, nëse nuk ringjallet marrëveshja bërt hamore, inspektorët ndërkombëtarë do të humbin shikimin për atë që po ndodh brenda vendeve nukleare të Iranit. Kjo status quo nuk është statike, transmeton lexo.com.al.
Situata është gjithashtu e paq ëndrueshme në mënyra të tjera. Sa nksionet ndaj bankave iraniane dhe institucioneve evropiane dhe aziatike që bëjnë biznes me Iranin kishin fillimisht për qëllim të prodhonin mjaft dhi mbje afatshkurtra për të detyruar negociatat. Lënia e tyre në vend për një kohë të pacaktuar rre zikon të çojë të gjithë ekonominë e Iranit, një vend i sofistikuar me më shumë se 80 milion njerëz, në tregun e zi. Kjo do të fuqizojë elementët më të ashpër dhe krim inalë në vend, duke përfshirë Trupat e Gardës Revolucionare. Kjo do të bëjë që të moderuarit të duken si bu dallenj, duke përfshirë Presidentin Hassan Rouhani, i cili shpenzoi kapital politik për arritjen e një marrëveshjeje me Shtetet e Bashkuara dhe dëshiron ta shohë atë përsëri në rrugën e duhur para se të largohet nga zyra në gusht. Sekretari i Thesarit Jacob Lew paralajmëroi në 2016 se përdorimi i tepërt i san ksioneve financiare mund të ketë kundërpasoja shumë nega tive. Nëse vendet e tjera lodhen nga kërc ënimi i SHBA për të nd ëshkuar bankat dhe bizneset në të gjithë botën që bëjnë biznes me Iranin, ato mund të fillojnë të kërkojnë alternativa ndaj sistemit financiar të SHBA. Jo vetëm që sa nksionet amerikane do të humbin fuqinë e tyre, por qendroriteti i bankave amerikane dhe statusi i dollarit si monedha rezervë dominuese në botë mund të fillojnë gjithashtu të gërryhen.
Ne kemi filluar të shohim grimca të vogla se çfarë mund të ndodhë nëse sa nksionet qëndrojnë për shumë kohë. Njoftimi i fundit i Kinës për një plan për të investuar 400 miliardë dollarë në infrastrukturën e naftës, gazit dhe transportit të Iranit në këmbim të naftës është një shenjë që Kina dhe Rusia nuk do të respektojnë përgjithmonë ku fizimet e tilla të vështira. Mbi të gjitha, status quo-ja është e paqëndrueshme për shkak se sa nksionet go dasin më shumë iranianët e zakonshëm. Ndërsa qeveritë aut oritare tentojnë të gjejnë mënyra rreth san ksioneve, njerëzit normal vuajnë. Ky ishte një mësim nga Iraku në mesin e viteve 1990, kur më shumë se gjysmë milioni fëmijë irakianë vdi qën nga kequshqyerja për shkak të sank sioneve që nuk arritën të frenojnë pushtetin e Saddam Hussein. Sot, iranianët po vdes in nga mungesa e insulinës dhe ilaçeve të tjera – vdek je që re gjimi iranian ua atribuon Shteteve të Bashkuara. Megjithëse ka përjashtime humanitare nga san ksionet për shitjen e ushqimit dhe ilaçeve në Iran, përdorimi i gjerë i san ksioneve kundër bankave iraniane ka komplikuar përpjekjet e prokurimit. Irani është përballur gjithashtu me vështirësi të mëdha në pagimin e vaksinës së koronavirusit sepse monedha e saj e huaj është e ngrirë në bankat jashtë shtetit. Nuk është në interesin e askujt që Irani të mbetet një inkubator i koronavirusit, transmeton lexo.com.al.
Megjithatë, shpresa është e përjetshme tek skifterët, si ish-sekretari i shtetit Mike Pompeo, i cili këmbëngul se mj erimi i drejtuar nga sa nksionet do të bëjë që populli iranian të ngrihet si mrekulli një ditë, të flakë teokracinë dhe të përqafojë Perëndimin. Por krye ngritjet në Libi, Siri dhe gjetkë kanë treguar marr ëzinë e këtyre fantazive. Ndërsa populli iranian meriton një qeveri më njerëzore dhe demokratike, nuk ka asnjë garanci se do të ndodhë, ose se çfarëdo që do të vijë pas këtij re gjimi do të jetë më e mirë. Vendet e tjera në Lindjen e Mesme kanë sh qetësime të vlefshme në lidhje me mbështetjen e Iranit për milicitë Shiite në rajon dhe përhapjen e teknologjisë së rak etave balistike. Disa kombe argumentojnë që sa nksionet e epokës Trump duhet të lihen në vend për të ur itur Iranin nga para të gatshme që mund të përdoren për të tilla shk atërrime. Por uria nuk ka funksionuar deri më tani. Kjo e ka bërë Iranin një fqinj edhe më luft arak.
Nëse programi bë rthamor mund të vihet nën kontroll në mënyrë paqësore, një koalicion rajonal mund të adresojë rolin e Iranit në rajon. Sa i përket levave: Edhe nëse z. Biden heq përsëri sa nksionet e epokës Trump, një shumicë dërrmuese e sa nksioneve amerikane do të lihen në vend, duke lënë fuqi ekonomike që mund të përdoret për të arritur marrëveshjet vijuese. Ekipi i politikës së jashtme të z. Biden hyri në zyrë duke premtuar ta bënte marrëveshjen bërthamore “më të gjatë dhe më të fortë”, një qëllim i denjë. Hapi i parë drejt tij është rikthimi në marrëveshje./NYT/Lexo.com.al/e.c.
