Ngjarjet e një shekulli më parë i t ërbojnë ende shumë njerëz në Turqi.
Përfaqësuesit e qeverisë së Amerikës nuk i kanë kursyer gjithmonë fjalët e tyre në lidhje me fatin që pësuan armenët në 1915. Në atë kohë, Henry Morgenthau Sr, Ambasadori amerikan në Perandorinë Osmane, e quajti atë “një fushatë të s hfarosjes së racës”. Në një deklaratë në 24 prill, Joe Biden e përshkroi v rasjen dhe d ëbimin masiv të armenëve si “g jenocid”. Kjo nuk është e paprecedentë – Presidenti i fundit që përdori termin gjatë detyrës ishte Ronald Reagan në 1981 – por është mjaft e rrallë që të ketë vlerë për t’u shënuar. Fjalët e z. Biden ze mëruan qeverinë e Turqisë. Pse ngjarjet nga mbi një shekull më parë ende k ontestohen kaq ashpër?
Kur Perandoria Osmane (nga e cila doli Turqia e sotme) hyri në l uftën e parë botërore në 1914, kishte afërsisht 2 milion armenë, një grup etnik tradicionalisht i krishterë, që jetonin brenda kufijve të saj. Shumë l uftuan për perandorinë myslimane, por disa u regjistruan gjithashtu në ushtrinë ruse, e cila g jakosi osmanët në lindje. Anëtarët e rangut të lartë të partisë në pushtet fajësuan armenët për humbjen e një b eteje të rëndësishme vitin e ardhshëm kundër Rusisë në Sarikamis, tani në Turqinë veri-lindore. Intelektualët, artistët dhe politikanët armenë, duke përfshirë deputetë në parlamentin osman, u arr estuan dhe shumë u v ranë më vonë. Autoritetet osmane urdhëruan zhvendosjen e detyruar të qindra mijëra armenëve në Siri, duke pretenduar se r evolucionarët armenë kishin ndihmuar rusët. Kushtet e marshimit të tyre të detyruar ishin aq të ashpra sa që pak mund të kishin mbijetuar dhe s ulmet nga b andat kurde dhe turke të a rmatosura zvogëluan më tej shanset e tyre. Shumë historianë besojnë se janë dhënë urdhra të fshehtë për të siguruar që ata të v desin. Nga të paktët që arritën të shpëtonin nëpër shkretëtirën e Sirisë, shumë u vendosën në kampe p ërqendrimi përgjatë Eufratit ose thjesht u m asakruan, transmeton lexo.com.al.
Turqia pretendon se qindra mijëra armenë v diqën nga uria dhe sëmundjet ndërsa po dëboheshin dhe se v dekja e tyre ishte rezultat i kushteve të l uftës që shumë nënshtetas të tjerë osmanë duhej të duronin. Pasardhësit e atyre që v diqën këmbëngulin se ata arrinin deri në 1.5 milion, dhe ishin v iktima të një fushate të qëllimshme v rasjeje që duhej quajtur si g jenocid. Shumica e historianëve të v rasjeve masive, përfshirë Shoqatën Ndërkombëtare të Studiuesve të G jenocidit, pajtohen. Konventa e OKB për g jenocidin jep një përkufizim të gjerë të g jenocidit si “veprime të kryera me qëllim për të s hkatërruar, në tërësi ose pjesërisht, një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar” qoftë përmes v rasjes ose “rëndimit të kushteve të jetës” të krijuara për të sjellë shkatërrimin e tyre. Është e lehtë të shohësh se si kjo do të përshkruante trajtimin e armenëve.
Turqia pohon se edhe pse v dekjet mund të kenë qenë një t ragjedi, ato nuk përbënin g jenocid (Qeveria e saj megjithatë u referohet ngjarjeve të tjera të ngjashme, të tilla si m asakra e 8,000 myslimanëve boshnjakë në Srebrenica, si g jenocid). Kur Dhoma e Përfaqësuesve të Amerikës votoi për ta quajtur si të tillë në 2019, Rexhep Tajip Erdogan, Presidenti i Turqisë, u i ndinjua që një vend “i ndotur nga g jenocidi, s kllavëria dhe shfrytëzimi” duhet të ligjëronte Turqinë. Z. Erdogan pohoi një herë se “nuk ka pasur asnjë m asakër dhe asnjë t herje në historinë tonë”. Turqit që kundërshtojnë versionin zyrtar të ngjarjeve kanë kaluar në të kaluarën pasoja të t merrshme. Kodi penal p enalizon “f yerjen” e shtetit turk, një dispozitë që është përdorur për të ndjekur p enalisht ata që sugjerojnë që veprimet turke mund të përbëjnë g jenocid. Dhe në vitin 2007, një redaktor gazete u qëllua për v dekje nga një adoleshent n acionalist për botimin e artikujve që d ënonin veprimet otomane si g jenocid, përfshirë një që sugjeronte që vajza e birësuar e Kemal Ataturk, themeluesit të Turqisë moderne, ishte një armene babai i të ciles u v ra në 1915. Një gjykatë e Stambollit vendosi këtë vit që anëtarët e forcave të sigurisë ishin përfshirë në ngjarje, transmeton lexo.com.al.
Refuzimi i Turqisë për të d ënuar ose marrë ndonjë përgjegjësi për t merrin krijon vështirësi për qeveritë e huaja. Turqia është një anëtare e NATO-s dhe një partnere e Perëndimit në çështjet strategjike dhe në çështje të tilla si refugjatët. Disa qeveri perëndimore argumentojnë pa mend se nuk ka prova të mjaftueshme të mens rea, qëllim për të kryer një k rim. Përkundër kësaj, 30 vende (përfshirë Francën dhe Gjermaninë) e kanë quajtur atë një gj enocid. Kështu kanë bërë gjithashtu Papa Françesku dhe Parlamenti Evropian. Gatishmëria e z. Biden për të bërë të njëjtën gjë është e habitshme, por ndoshta më pak sesa do të kishte qenë sikur ish-shefi i tij, Barack Obama, ta bënte këtë gjatë mandatit të tij. Dhjetë vjet më parë, njohja do të kishte qenë një g oditje e madhe për marrëdhëniet relativisht të përzemërta me një aleat kryesor. Sot, Amerika dhe Turqia janë në mosmarrëveshje për një numër k onfliktesh rajonale dhe bashkëpunimin mbrojtës të Turqisë me Rusinë. Në vend që të shkaktojnë një k rizë të re, fjalët e z. Biden ndoshta do të p ërkeqësojnë vetëm një kronike. Prisni që Turqia të p rotestojë përsëri për pafajësinë e saj dhe mosmarrëveshja e hidhur nëse ssmanët kanë kryer g jenocid të vazhdojë./TheEconomist/Lexo.com.al/e.c.
