Nga Trita Parsi/ Princi i Kurorës Saudite Mohammed bin Salman deklaroi për televizionin Saudit këtë javë se “Ne po kërkojmë të kemi marrëdhënie të mira me Iranin. Ne jemi duke punuar me partnerët tanë në rajon për të kapërcyer dallimet tona me Iranin”. Vetëm katër vjet më parë, mbretërori f amëkeq kishte një tjetër retorikë, duke pretenduar se dialogu me Iranin ishte i pamundur. Ai kishte thënë “Si mund të kemi një dialog me një r egjim të ndërtuar mbi një ideologji e kstremiste?”, duke u zotuar se Arabia Saudite do të çonte b etejën në territorin iranian. Çfarë ndryshoi për ta bërë të mundur këtë ndryshim 180 gradësh? Një faktor dallohet kryesisht nga të tjerët: rritja e indikacioneve që Shtetet e Bashkuara e kanë seriozisht në lidhje me zhvendosjen e vëmendjes nga Lindja e Mesme. Nuk bëhet fjalë aq shumë se çfarë ka bërë Uashingtoni, por përkundrazi çfarë ka ndaluar së bëri – domethënë, duke siguruar partnerët e tij të sigurisë në rajon që do të vazhdojë t’i mbështesë ata pa kushte, pa marrë parasysh se çfarë sjellje të pamatur ata bëjnë. Largimi i Uashingtonit nga g rindjet dhe strategjitë e partnerëve të tij në Lindjen e Mesme ka detyruar fuqitë e rajonit të eksplorojnë diplomacinë e tyre. Përkundër parashikimeve s hkatërruese të politikës së jashtme të Uashingtonit, nuk është lëshuar ende k aosi nga tërheqjet u shtarake të pritshme të Shteteve të Bashkuara nga rajoni. Në vend të kësaj, ka s hpërthyer diplomacia rajonale.
Komentet qetësuese të Mohammed bin Salman ka shumë të ngjarë të ishin një referencë ndaj bisedimeve sekrete midis Iranit dhe fqinjëve të tij arabë në Irak, raportuar së pari nga Financial Times, që kishin për qëllim uljen e t ensioneve dhe dhënien fund të l uftës në Jemen. Kryeministri irakian Mustafa al-Kadhimi, i cili ka një interes të qartë në zgjidhjen e t ensioneve saudite-iraniane, pasi a rmiqësia e tyre dhe l ufta ndërmjet tyre në të gjithë rajonin rr ezikojnë të d estabilizojnë më tej Irakun, ka lehtësuar diskutimet arabo-iraniane. Në fillim, zyrtarët sauditë e mohuan lajmin, ndërsa Teherani refuzoi të komentonte, përveç se duke thënë se mirëpret dialogun me Riadin. Por këto mohime nuk provuan se lajmi ishte i rr emë. Historia e Financial Times rezultoi të ishte vetëm maja e ajsbergut. Faqja e lajmeve me bazë në Britani Amwaj.media zbuloi se dialogu nuk ishte i kufizuar mes Iranit dhe Arabisë Saudite. Përkundrazi, takimi i parë u mbajt midis Iranit dhe Emirateve të Bashkuara Arabe në janar, pasuar nga takimet që përfshinin zyrtarë sauditë, jordanezë dhe egjiptianë. Të paktën pesë takime të tilla janë mbajtur që nga fillimi i vitit, sipas Amwaj. Ndërsa bisedimet sekrete u përqendruan kryesisht në l uftën në Jemen, ato përfshinë gjithashtu situatën në Siri dhe Liban. Bisedimet kanë përfshirë zyrtarët e lartë të sigurisë të vendeve të ndryshme, duke përfshirë një takim midis komandantit të Forcës Quds të Iranit, Esmail Qaani dhe shefit të inteligjencës saudite Khalid al-Humaidan, transmeton lexo.com.al.
Qartazi, këto bisedime mbeten embrionale dhe ekziston një gjasë e veçantë që ato të mos arrijnë të kapërcejnë hendekun midis Iranit dhe a rmiqve të tij arabë. Megjithatë, disa faktorë tregojnë potencialin e këtyre bisedimeve për të ndryshuar jo vetëm trajektoren e marrëdhënieve saudite-iraniane, por edhe situatën e gjerë të sigurisë në rajon. Së pari, bazuar në raportin nga Amwaj, fakti që bisedimet përfshijnë disa fuqi të tjera rajonale përveç Arabisë Saudite dhe Iranit sugjeron që ato i ngjajnë një dialogu rajonal aq të nevojshëm, jo vetëm një negocimi dypalësh për të zbutur t ensionet. Lindja e Mesme është nëninstitucionalizuar në mënyrë të k eqe në kuptimin që i mungon çdo lloj organizate apo forumi gjithëpërfshirës rajonal që ushqen dhe strukturon një dialog multilateral me qëllim të uljes së t ensioneve, krijimit të opsioneve de-shkallëzuese dhe administrimit të mosbesimit. Shkaku i dytë për optimizëm është se ky dialog rajonal embrional duket se fillohet dhe drejtohet nga vetë fuqitë rajonale. Kjo do të thotë që nuk u është imponuar atyre nga fuqitë e mëdha nga jashtë rajonit, as nuk drejtohet nga shtetet e jashtme. Siç dhe kolegët e mi të Institutit Quincy kemi shkruar diku tjetër, lidershipi rajonal dhe pronësia e këtij procesi janë thelbësore për suksesin dhe qëndrueshmërinë e tij.
Kjo, megjithatë, nuk do të thotë që Shtetet e Bashkuara nuk kanë kontribuar në këtë proces. Padyshim që kanë bërë – por jo në mënyrën që eshtablishmenti i politikës së jashtme të Uashingtonit parashikon konvencionalisht udhëheqjen e SHBA. Një faktor që i detyroi më shumë aktorët e rajonit për të ndjekur diplomacinë nuk është ripohimi i SHBA për të mbështetur Riadin përkundrejt Teheranit ose ndonjë iniciativë të re diplomatike për rajonin. Përkundrazi, është e kundërta që përcaktoi bisedimet: indikacionet gjithnjë e më të qarta se Shtetet e Bashkuara po shkëputen u shtarakisht nga Lindja e Mesme. Presidenti i SHBA Joe Biden ka qenë prej kohësh skeptik rreth pranisë u shtarake të Shteteve të Bashkuara në Lindjen e Mesme, si dhe marrëdhëniet e SHBA me partnerët në rajon të cilët tentojnë ta tërheqin Uashingtonin në g rindjet dhe axhendat e tyre. Ai k ritikoi famshëm Turqinë, Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe në një bisedë në Universitetin e Harvardit në 2014. Ai pyeti studentët e Harvardit “Turqit… sauditët, emiratet, etj. Çfarë po bëjnë? Ata ishin aq të vendosur që të rr ëzonin [Presidentin Sirian Bashar al-] Assad dhe në thelb të kishin një l uftë ndërmjet Sunni-Shia. Çfarë bënë ata? Ata derdhën qindra miliona dollarë dhe dhjetëra mijëra tonë a rmë për këdo që do të l uftonte kundër Assad”, transmeton lexo.com.al.
Gjatë fushatës presidenciale të vitit 2020 Biden u zotua të tërhiqte “shumicën dërrmuese” të trupave amerikane nga Afganistani, të ndërpresë ndihmën për Arabinë Saudite për l uftën e saj në Jemen dhe të bashkohet përsëri me marrëveshjen b ërthamore të Iranit – tre vendime që përshtaten mirë me një axhendë të zvogëlimit të rolit të SHBA në rajon. Në të vërtetë, sapo hyri në Zyrën Ovale, Biden lëvizi me shpejtësi për t’i dhënë fund mbështetjes së SHBA për palën saudite në l uftën në Jemen, e mbajti kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu në distancë, njoftoi tërheqjen e plotë të trupave amerikane nga Afganistani dhe, pas një fillimi të vështirë, është bërë serioz në lidhje me ribashkimin e marrëveshjes b ërthamore të Iranit. Mesazhi për fuqitë rajonale ishte i pagabueshëm: Lindja e Mesme është vetëm një përparësi për administratën e Biden për faktin sesi të gjejë mënyra për të zvogëluar angazhimin e SHBA atje. Siç një këshilltar jozyrtar i Biden tha për Politico: “Ata po synojnë thjesht jashtëzakonisht shumë për të mos u tërhequr në Lindjen e Mesme”.
Nuk është për t’u habitur që ky mesazh nxiti fuqitë rajonale të fillojnë të eksplorojnë diplomacinë me r ivalët e tyre për një arsye të thjeshtë: Mundësitë diplomatike kanë ekzistuar gjatë gjithë kohës, por u perceptuan si nënoptimale nga partnerët e SHBA në krahasim me mbështetjen tek Uashingtoni për t’i mbështetur ata dhe për të zgjidhur p roblemet e tyre. Të kesh Shtetet e Bashkuara të disponueshme në prapavijë për të parandaluar, frenuar ose e liminuar u shtarakisht dhimbjet e kokës së Arabisë Saudite, për shembull, ishte e preferueshme nga udhëheqja saudite sesa të negocionte me Iranin, diçka që do të çonte në mënyrë të pashmangshme në kompromise të d himbshme për të dy palët. Për sa kohë sauditët kishin atë që ata e shihnin si një opsion të SHBA, k onfrontimi u konsiderua superior ndaj diplomacisë. Qasja e dëshiruar e Biden larg Lindjes së Mesme do të thotë që ky opsion i SHBA është bërë, në minimum, i pabesueshëm. Papritmas, diplomacia rajonale është bërë opsioni i preferuar për partnerët e sigurisë së Uashingtonit në Lindjen e Mesme, transmeton lexo.com.al.
Një qasje e hershme e SHBA larg rajonit ka të ngjarë të kishte nxitur diplomacinë rajonale të fillojë më shpejt. Në të vërtetë, një model i ngjashëm u pa në 2019 kur Presidenti i atëhershëm i SHBA Donald Trump refuzoi të shkonte në l uftë me Iranin për shkak të s ulmeve në fushat saudite të naftës nga aleatët e Teheranit në Jemen, gjë që i bëri sauditët të angazhohen në diplomacinë e tyre me Iranin dhe të ulin a gresionin në Jemen. Në fakt, kur udhëheqësi i Trupave të Gardës Revolucionare Islamike të Iranit Qassem Suleimani u v ra nga Shtetet e Bashkuara, ai sapo kishte zbarkuar në Irak për t’u dhënë një mesazh sauditëve përmes Bagdadit. Duke v rarë Suleimanin, Trump v rau gjithashtu bisedimet saudite-iraniane. Administrata e tij ishte angazhuar sërish në ko nfrontim me Iranin dhe sauditët iu përshtatën këtij realiteti: jo më diplomaci saudito-iraniane. Mësimi për Uashingtonin është i qartë: Nëse Shtetet e Bashkuara bëjnë një hap prapa us htarakisht, partnerët rajonalë do të nxiten të bëjnë një hap përpara diplomatikisht. Kjo natyrisht nuk do të thotë se ky s hpërthim i diplomacisë rajonale është i destinuar të ketë sukses. Mund edhe të mos ketë. Por detyra për ta bërë atë të suksesshme do të bjerë kryesisht mbi supet e vetë fuqive rajonale sesa mbi Shtetet e Bashkuara. Dhe kjo është një fitore si për Shtetet e Bashkuara ashtu edhe për Lindjen e Mesme./ForeignPolicy/Lexo.com.al/e.c.
