Nga Thomas L. Friedman/ Nëse jeni duke kërkuar për ndonjë libër tërheqës plazhi për të lexuar këtë verë, unë rekomandoj romanin “2034”, nga James Stavridis, një admiral në pension, dhe Elliot Ackerman, një ish-marinar dhe oficer i inteligjencës. Libri flet për mënyrën se si Kina dhe Amerika shkojnë në l uftë në 2034, duke filluar me një b etejë detare pranë Tajvanit dhe me Kinën që vepron në një aleancë të heshtur me Iranin dhe Rusinë. Nuk po shkoj aq larg sa për të thënë që Kina dhe SHBA do të përfundojnë në një shkëmbim z jarri bë rthamor, do të djegin disa nga qytetet e njëri-tjetrit dhe rezultati do të jetë që India neutrale të bëhet fuqia mbizotëruese botërore (Hej, është një roman!). Megjithatë, ajo që e bëri librin s hqetësues ishte se kur e vendosa atë poshtë për të marrë gazetën e ditës, do të lexoja shumë nga ato që parashikonte për 13 vjet nga tani:
Irani dhe Kina sapo nënshkruan një marrëveshje bashkëpunimi 25-vjeçare. Vladimir Putin sapo gr umbulloi trupat në kufirin e Ukrainës ndërsa paralajmëroi SHBA se kushdo që k ërcënon Rusinë “do të pendohet për bëmat e tyre më shumë sesa është penduar për ndonjë gjë për një kohë të gjatë”. Ndërsa flotat e avionëve lu ftarakë kinezë, të a rmatosur me teknologji të l uftës elektronike, gumëzhinin rregullisht Tajvanin, politikëbërësi i lartë i punëve të jashtme të Kinës sapo deklaroi se SHBA “nuk ka kualifikimin… për të folur me Kinën nga një pozicion i forcës”. Kjo është jeta që imiton artin. Pse tani?, transmeton lexo.com.al.
Përgjigja mund të gjendet, pjesërisht, në një libër për të cilin kam shkruar më parë: “The Rise and Fall of Peace on Earth” të Michael Mandelbaum. Ajo tregon sesi kemi kaluar nga një botë e përcaktuar nga L ufta e Ftohtë midis demokracisë amerikane dhe komunizmit sovjetik – nga 1945 deri në 1989 – në një çerek shekulli unikalisht paqësor pa k onflikt të madh të pushtetit, të mbështetur nga përhapja e demokracisë dhe ndërvarësisë ekonomike globale – nga 1989 në rreth 2015-së – deri tek epoka jonë e tanishme, shumë më e rr ezikshme në të cilën Kina, Irani dhe Rusia janë duke shmangur p resionet e demokracisë dhe nevojën për të prodhuar rritje të vazhdueshme ekonomike duke i ofruar popullit të tyre hipern acionalizëm a gresiv.
Ajo që e ka bërë këtë kthim të n acionalizmit a gresiv kinez, iranian dhe rus është edhe më të rr ezikshëm është se, në secilin vend, ai është martuar me një industri të drejtuar nga shteti – veçanërisht industria u shtarake – dhe po shfaqet në një kohë kur demokracia e Amerikës po dobësohet. L ufta jonë dobësuese politike dhe kulturore civile, e ndezur nga rrjetet sociale, po pengon aftësinë e amerikanëve për të vepruar në unison dhe që Uashingtoni të jetë një stabilizues global dhe ndërtues institucionesh, siç ishin Shtetet e Bashkuara pas L uftës së Dytë Botërore. Vendimi ynë i pa mënd për të zgjeruar NATO-n në fytyrën e Rusisë – pas rënies së Bashkimit Sovjetik – e ngurtësoi Rusinë post-komuniste në një a rmik në vend të një partneri të mundshëm, duke krijuar kushtet ideale për një a utokrat anti-perëndimor si Putini që të shfaqej (Imagjinoni nëse Rusia, një vend me të cilin kemi zero mosmarrëveshje tregtare ose kufitare, të ishte aleati ynë sot vis-à-vis Kinës dhe Iranit dhe jo aleati i tyre në mosmarrëveshjet me ne), transmeton lexo.com.al.
Ndërkohë, d ështimi i ndërhyrjeve të SHBA në Afganistan dhe Irak për të prodhuar pluralizmin dhe mirësjelljen e shpresuar pas 11 shtatorit, së bashku me k rizën ekonomike të 2008 dhe pandeminë aktuale – së bashku me zbrazjen e përgjithshme të bazës prodhuese të Amerikës – e ka dobësuar vetëbesimin amerikan dhe besimin e botës tek Amerika. Rezultati? Ndërsa Kina, Rusia dhe Irani po s fidojnë rendin pas L uftës së Dytë Botërore në mënyrë më a gresive se kurrë, shumë veta pyesin veten nëse Shtetet e Bashkuara kanë energjinë, aleatët dhe burimet për një z ënkë të re gjeopolitike. Mandelbaum argumentoi për mua se “Vetëm sepse komunizmi është zhdukur – dhe ne nuk kemi dy sisteme politike dhe ekonomike që pretendojnë legjitimitet universal që konkurrojnë për të qeverisur çdo vend – nuk do të thotë që konsideratat ideologjike janë zhdukur nga politika ndërkombëtare”.
R egjime si ato në Kinë, Iran dhe Rusi ndihen shumë më të k ërcënuar – më shumë sesa mendojmë – nga demokracia, shtoi Mandelbaum. Gjatë dekadës së parë të shekullit të 21-të, këto r egjime ishin në gjendje të gjeneronin mbështetje të mjaftueshme publike përmes progresit ekonomik. Por pasi kjo u tregua më e vështirë në dekadën e dytë të shekullit të 21-të, “udhëheqësit e këtyre vendeve duhej të gjenin një zëvendësues dhe ai që ata kanë zgjedhur është hipern acionalizmi”. A mund të ballafaqohemi me s fidën? Jam goxha i sigurt se mund të përmbajmë një Rusi dhe Iran më n acionaliste dhe a gresive me një kosto të arsyeshme dhe me ndihmën e aleatëve tanë tradicionalë. Por Kina është një pyetje tjetër. Kështu që do të ishte më mirë të kuptonim se ku qëndrojnë pikat e forta dhe të dobëta tona, si dhe ato të Kinës, transmeton lexo.com.al.
Kina është tani një k onkurrent i vërtetë në fushën u shtarake, teknologjike dhe ekonomike – me përjashtim të një fushe k ritike: dizajnimin dhe prodhimin e mikroprocesorëve më të përparuar dhe çipeve të logjikës dhe kujtesës që janë shtresa bazë për inteligjencën artificiale, të mësuarit makinerik, informatikën e performancës, automjetet elektrike, telekomunikacion – d.m.th., e gjithë ekonomia dixhitale në të cilën po kalojmë. Përpjekja masive e udhëhequr nga shteti i Kinës për të zhvilluar industrinë e saj të mikroçipit vertikalisht të integruar ka d ështuar deri më tani në masë të madhe në zotërimin e fizikës dhe pajisjeve për të m anipuluar materien në shkallë nano, një aftësi e nevojshme për të prodhuar në masë mikroprocesore super të sofistikuar.
Sidoqoftë, vetëm disa milje larg Kinës qëndron prodhuesi më i madh dhe më i sofistikuar i çipave të kontraktuara në botë: Taiwan Semiconductor Manufacturing Company. Sipas Shërbimit të Kërkimeve Kongresiste, TSMC është një nga tre prodhuesit në botë që fabrikojnë çipat gjysmëpërçuese më të përparuara – dhe deri tani më i madhi. E dyta dhe e treta janë Samsung dhe Intel. Shumica e dizenjuesve të çipave, si IBM, Qualcomm, Nvidia, AMD (dhe madje edhe Intel deri diku) tani përdorin TSMC dhe Samsung për të bërë mikroprocesorët që ata projektojnë. Por, po aq e rëndësishme, tre nga pesë kompanitë që bëjnë makineritë, mjetet dhe softuerin e sofistikuar të litografisë të përdorur nga TSMC dhe të tjerët për të bërë në të vërtetë mikroçipet – Applied Materials, Lam Research Corporation dhe KLA Corporation – janë të vendosura në Shtetet e Bashkuara (dy të tjerat janë holandezë dhe japoneze). Kinës i mungon kryesisht kjo ekspertizë, transmeton lexo.com.al.
Në këto kushte, qeveria amerikane ka mundësitë për të kufizuar TSMC për të bërë çipe të përparuara për kompanitë kineze. Madje, vetëm dy javë më parë, SHBA bëri që TSMC të pezullojë porositë e reja nga shtatë qendra superkompjuterike kineze të dyshuara se ndihmojnë në zhvillimin e armëve të vendit. South China Morning Post citoi Francis Lau, një shkencëtar kompjuterik në Universitetin e Hong Kongut, të ketë thënë: “S anksionet patjetër që do të ndikonin në aftësinë e Kinës për të mbajtur pozicionin e saj udhëheqës në superkompjuterat”, sepse të gjithë superkompjuterët e saj aktualë përdorin kryesisht procesorë nga Intel ose të projektuar nga AMD dhe IBM dhe prodhuar nga TSMC. Megjithëse ekzistojnë alternativa koreane dhe japoneze, shtoi Lau, ato nuk janë aq të fuqishme. Kina, megjithatë, po dyfishon kërkimet në fizikë, nanoteknologji dhe shkencat materiale që do të drejtojnë gjeneratën e ardhshme të çipave dhe pajisjet e bërjes së çipave. Por Kinës mund t’i duhet një dekadë ose më shumë për të arritur qëllimin.
Kjo është arsyeja pse – sot – Kina dëshiron Tajvanin po aq për arsye të ideologjisë, sa dëshiron TSMC-në në xhepin e industrive u shtarake kineze për arsye të strategjisë. Dhe për aq kohë sa strategët amerikanë janë të përkushtuar për të ruajtur demokracinë e Tajvanit, ata janë edhe më të përkushtuar për të siguruar që TSMC të mos bjerë në duart e Kinës për arsye të strategjisë (TSMC po ndërton tani një fabrikë të re gjysmëpërçuese në Phoenix). Kjo sepse, në një botë të dixhitalizuar, ai që kontrollon prodhuesin më të mirë të çipave do të kontrollojë… shumë gjëra. Thjesht lexoni librin “2034”. Në roman, Kina fiton avantazhin teknologjik me ndërthurje kibernetike të drejtuar nga inteligjenca artificiale, f alsifikime satelitore dhe materiale të v jedhura. Atëherë do të jetë në gjendje të fillojë një s ulm të suksesshëm surprizë ndaj Flotës së Paqësorit të SHBA. Dhe gjëja e parë që Kina bën është të o kupojë Tajvanin. Le të sigurohemi që gjërat të qëndrojnë në fazën e trillimit./NYT/Lexo.com.al/e.c.
